" />
2019-10-08 19:07:30
سامان
مامۆستای یاریدەدەر دكتۆر محەمەد سدیق خۆشناو، دەرچووی ساڵی (1991)ی زانكۆی "سالفۆردی بەریتانی"یە و كۆمەڵێك بەرپرسیارێتی پێ سپێردراوە، لەوانەش: سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین-هەولێر.
دامەزراوەی خوێندنی باڵا، لووتكەی سیستەمی فێركردنی هەر كۆمەڵگایەكە و بەهۆی ئەو توانا جۆراوجۆرانەی دامودەزگاكانی خوێندنی باڵا هەیەتی، بە پێشەنگی گۆڕانكاری و گەشەسەندنی هەر كۆمەڵگایەك دادەنرێت و دەتوانێ وەڵامی پێداویستییەكانی كۆمەڵگا بداتەوە و هۆكارەكانی بڕوا و پێكەوەبوون لە نێوان ئەو دامەزراوانە و كۆمەڵگا دروست بكات، لە هەموو بوارە جۆراوجۆرەكان. پێویستە زانكۆ بە هەموو بەش و پسپۆرێتییە جیاوازییەكانییەوە، هاوئاهەنگ بێ لەگەڵ نەخشە و پلانەكانی گەشەپێدان، بەمجۆرەش پڕۆسەی گەشەسەندن بەدی دێت. بۆ قسەكردن لەسەر پەیوەندیی نێوان زانكۆ و كۆمەڵگا و ئەرك و كارەكانی زانكۆ و بارودۆخ و كاریگەریی ئەم پەیوەندییە لەسەر گەشەی ئابووری و پاڵپشتیكردن و دروستكردنی ئەم پەیوەندییە، ئەم گفتوگۆیەمان لەگەڵ مامۆستای یاریدەدەر دكتۆر محەمەد سدیق خۆشناو، سەرۆكی زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی، ئەنجام دا.
سەرەتا لێمان پرسی: خوێندنی باڵا بە یەكێك لەو پەیكەرە ئەكادیمی و زانستییانە دادەنرێ كە هاندەری گەشەی ئابوورییە، ئەم خزمەتگوزارییانە لە دامەزراوەكانی خوێندن لە هەرێمی كوردستان لە چ ئاستێكدان، ئایا لەو ئاستەن كە پرۆسەی گەشەی ئابووری بەرەوپێش ببەن و باشی بكەن؟ دكتۆر محەمەد لە وەڵامدا گوتی: دەبێ دان بەوەدا بنێین كە زانكۆكانی هەرێمی كوردستان، سەرەڕای ئەو ئاستەی پێیگەیشتوون، بەڵام هێشتا زۆر پێویستییان بەوەیە ئەدایان باشتر بكەن، چ لەڕووی چۆنییەتی پڕۆسەی خوێندن، یانیش لەڕووی بەرهەمهێنانی باس و توێژینەوەی زانستی. ئاشكرایە زانكۆكانی هەرێم لە نێوان ساڵانی (1992-2003) لەپێناو مانەوەیاندا بە قۆناغێكی زۆر سەختدا تێپەڕین، پاشان لە دوای ساڵی (2004)ەوە هەنگاوی باشیان نا و پێشكەوتن، دواتر لە ساڵی (2014)ەوە ئەو بارودۆخە سەختە و قەیرانی دارایی كاری لەوانیش كرد، ئێستا هەوڵ و كێبڕكێ لە نێوان زانكۆكانی ناوەخۆ هەیە بۆ باشكردنی ئاست و كوالێتی (Quality Assurance) زانكۆكان. وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی حكوومەتی هەرێم لە چوارچێوەی ڕاهێنانی ڕاهێنەران (Training of Trainers) و بەمەبەستی پەرەپێدان و نوێكردنەوەی ڕێگاكانی وانەگوتنەوە بۆ زانكۆ حكوومی و ئەهلییەكان بەبێ جیاوازی، پێشەنگانی پەروەردەی ڕەوانەی فنلەندا كرد. هەروەها وەزارەت جەخت لەسەر پاشكردنی زمانی ئینگلیزی بۆ مامۆستایان دەكاتەوە، بەوپێیەی زمانی ئینگلیزی یەكێكە لە پێویستییەكانی پڕۆسەی وانەگوتنەوە.
لە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە ئایا زانكۆكان توانای پێشكەشكردنی مەعریفەیان هەیە (Knowledge)، بێ ئەوەی پەنا ببەنە بەر فێركردن و دروستكردنی خووڕەوشتی كاركردن (Attitudes) و وەكو سەرەتایەك بۆ شارەزایی پێویست (Skills)لە ئابووری بازاڕ.. چۆن؟ دكتۆر محەمەد جەختی كردەوە كە ئەم توانایە هەیە، دەتوانین ئەمەش لەوەدا ببینینەوە كە زانكۆ پۆلیتەكنیكییەكان (Polytechnic) تەركیز دەكەنە سەر دروستكردنی شارەزا و پسپۆران. تەركیزێكی زیاتریش لەسەر ئەوە هەیە كە قوتابیان سەردانی مەیدانی ئەنجام بدەن، بەمەبەستی لێكۆڵینەوەی مەیدانی لە بازاڕ و كێڵگە كشتوكاڵییەكان و كارگە و كۆمپانیاكان.
سەبارەت بە دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ ڕێكخراوەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان، دكتۆر محەمەد ئاماژەی بەوەدا كە تا ئێستا ئەم جۆرە هەماهەنگییە لەگەڵ ڕێكخراوەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان دروست نەبووە.
پاشان لەبارەی توانای دروستبوونی شەراكەت لە نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت (Public-Private Partenership) لە بواری خوێندنی باڵا گفتوگۆمان كرد، بەتایبەتیش لە بواری پەرەپێدانی ئاستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانی فێركردن لە هەرێمی كوردستان، ئەی كۆسپ و تەگەرەكان چین؟ ئەو گوتی: زانكۆ تایبەتییەكان لە ساڵی (2007)ەوە وەكو پڕۆژەی زانستیی ئەكادیمیی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان دروست بوون، ئەم زانكۆیانە هاوكارییەكی باشییان كرد بۆ چارەسەركردنی كێشەی زۆریی قوتابیان، كە ئەو كات و ئێستاش لە توانای زانكۆ حكوومییەكان نییە ئەو هەموو قوتابییە وەربگرن. شەراكەتی جۆری (PPP)یش، ئێستا لە چوارچێوەی خوێندنی ماستەر لە نێوان زانكۆكانی ناوەخۆ بە هەردوو جۆری حكوومی و ئەهلی جێبەجێ كراوە، هەروەها لەبارەی تێچووی دارایی گەشتی پێشەنگانی پەروەردە بۆ فنلەندا، ئەم جۆرە هاوبەشێتییە لە نێوان زانكۆ تایبەتییەكان و وەزارەتی خوێندنی باڵا جێبەجێ كراوە، هەروەها كۆنفڕانسی زانستی هاوبەش لە نێوان زانكۆ تایبەتییەكان و زانكۆ حكوومییەكان ئەنجام دراون و لەم جۆرە هاوبەشێتییە لە نێوان هەردوو جۆری زانكۆدا هەن.
سەبارەت بە پلانی وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ پەرەپێدانی توێژینەوە و گەشەپێدان (Research & Development -RD) لە چوارچێوەی زانكۆ تایبەتییەكان تا دەگاتە ئەو شێوەیەی لەسەرەوە هاتووە، ئایا دەستپێشخەرییەكە لە ئەستۆی كێدایە؟ دكتۆر محەمەد ئاماژەی بۆ ئەوە كرد كە بێگومان تا ئێستاش فەلسەفەی پەروەردە لای ئێمە ڕوون نییە، هەروەها مەركەزییەتێكی ئیداری ڕوونیش لەسەر حیسابی خوێندن بەگشتی هەیە. بۆیە پێویستە ئامانجی گشتی لە پەروەردە و خوێندن بەپێی پێداویستییەكانی كۆمەڵگای گەشەسەندوو ڕوون بێت. بۆیە كارێكی لۆژیكییە كە هەردوو وەزارەتی پەروەردە و وەزارەتی خوێندنی باڵا لێكبدرێن و تێكەڵ بكرێن، بۆ ئەوەی ڕوانگەی ئامانجە باڵاكانی گەشەی مرۆیی ڕوون بن. لەلایەكی دیكە ئێمە تائێستاش بەدەست گرفتی فێركردنی بەبێ چارەسەرێكی سوودبەخشی هاوشێوەی وڵاتانی پێشكەوتوو دەناڵێنین. ئەمە جگە لە گرفتەكانی پەروەردە و ئەوەی تا ئێستاش قوتابی دەخرێتە شوێنێك بێ ئەوەی خۆی حەزی لێی بێ، جگە لەمەش قوتابی لە نێوان خانەوادەكەی و قوتابخانەكەیدا تێدادەمێنێ و نازانێ چی بكا. سەبارەت بە گەیشتن بە قۆناغی داهێنان و بابەتەكانی توێژینەوەی پێویست بۆ ئامانجی گەشەی مرۆیی و ئابوورییش و وەكو گشتێك (RD)، ئەمە دوای ئەوە دێت كە شارەزاییەكی پێویست و گونجاو دروست بوو. پێویستە پەیوەندی ئەرێنی لە نێوان كۆمەڵگا و زانكۆ بەجۆرێك لێی بكۆڵرێتەوە كە لە خزمەتی گشتیدا بێت، بۆ ئەم مەبەستەش لە زانكۆكەی ئێمە سەنتەری توێژینەوە و لێكۆڵینەوەی ستراتیژی بە سەرپەرشتی ڕاگرێكی پسپۆر دامەزراوە.
لە وەڵامی پرسیارێكی گەشبینانەدا كە لێمان پرسی: ئایا ئەگەری ئەوە هەیە شەراكەتی (PPP) بگاتە قۆناغێكی پێشكەوتوو، بەشێوەیەك وەزارەتی خوێندنی باڵا و دامودەزگاكانی ئەم وەزارەتە ڕۆڵی چاودێر بەسەر ئەو لایەنانە ببینن كە ئەو خزمەتگوزارییانەی لەسەرەوە باس كران پێشكەش بكەن و ڕێكیان بخەن بۆ پێشخستنی كوردستان؟ دكتۆر محەمەد گوتی: بەڵێ ئەم ئەگەرە دەكرێ بەدی بهێنرێ، بەڵام لە ڕێگای بەدیهاتنی وردی ئەو پێشكەوتنەی لەسەرەوە باسمان كرد.
بێگومان تا ئێسستاش جۆرە ناڕوونییەك لە پەیوەندی نێوان زانكۆ و كۆمەڵگا هەیە، هێشتا زانكۆ بەشێوەیەكی گشتی دەستەوەستانە لە دروستكردنی پەیوەندییەكی كارلێكیی توند لەگەڵ كۆمەڵگا، زانكۆ لەناو كۆمەڵگادا ناژی و بەجۆرێك لە جۆرەكان گۆشەگیرە، ئەمەش لەوەوە دەردەكەوێ كە زانكۆ لە پەرەپێدانی بوارە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگا بەشدار نییە. لەلایەكی دیكەوە كۆمەڵگا و بازاڕیش بە كەمی پاڵپشتی ئەو هەوڵ و كۆششانە دەكەن كە بۆ زانكۆ پێویستن.. ئایا توانای ئەوە هەیە بەشێوەیەكی باشتر بەو ئامانجانە بگەین كە لەسەرەوە باس كران؟ جا چ لە ڕێگای تایبەتێتییەوە بێ، یاخود لە ڕێگای هاوبەشێتیكردن و شەراكەت؟ دكتۆر محەمەد لە وەڵامدا گوتی: سەرەتا دەبێ لە هاوبەشێتییەوە دەست پێ بكەین، چونكە بۆ ئێستا پڕۆسەی تایبەتێتی (الخصخصە) گونجاو نییە، نە لەڕووی داراییەوە و نە لەڕووی دامەزراوەییەوە، هەروەها زۆر پێویستمان بە چاوپێداخشانەوە هەیە بەو سیاسەتی فێركردنەی ئێستا هەیە، هێشتا زانكۆ تایبەتییەكان، وەكو زانكۆ حكوومییەكان حیسابیان بۆ ناكرێ، بۆ ئەوەی تێڕوانینمان لەمبارەیەوە ڕوون بێ، پێویستە مامەڵە لەگەڵ فەلسەفەی یاسادا بكەین.
لە كۆتاییدا ناكرێ بەسەر ئەو پرسیارەدا باز بدەین كە لەم بارودۆخەدا زۆر پێویستە، ئەویش ئەوەیە :چۆن دەتوانین وەبەرهێنانی بیانی لەم بوارانە ڕابكێشین تا دەگەینە ئاستی ئەو زانكۆیانەی خزمەتی ئابووریی بازاڕ (Market-Oriented Universities) دەكەن؟ دكتۆر محەمەد ئاماژەی بەوە كرد كە حەز و خولیای زۆربەی قوتابیانی ئامادەیی لە هەرێمی كوردستان بەوەی كە دەیانەوێ لە زانكۆ وەربگیرێن نەك لە پەیمانگا تەكنیكییەكان، بووەتە هۆی كەڵەكەبوونی ئەو هەموو دەرچووەی زانكۆكانی ناوەخۆ، كە حكوومەت توانای ئەوەی نییە كاریان بۆ دابین بكات. پێویستە دان بەوەدا بنێین كە ئاستی قوتابی و خانەوادەی قوتابیان لەمبارەیەوە وەكو پێویست نییە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی لەجیاتی چارەسەر، كێشەی زیاتر دروست بێت. سەبارەت بەوەش تا چەند توانای ئەوە هەیە زانكۆكان بگەنە ئەو قۆناغەی خزمەتی كۆمڵگا و ئابووری بازاڕ بكەن، ئەوا دەڵێم زانكۆ تایبەتییەكان زیاتر ئەو ئامادەگییەیان تێدایە بۆ ئەم كارە، بەڵام هێشتاش زۆرمان ماوە بگەینە ئەم قۆناغە.
