ئەگەر تەماشا بكەین تێڕوانینی نێودەوڵەتی لەگەڵ دۆخی ئێستای عێراق، تووشی بەریەككەوتن دەبێت، بۆیە پێویستە عێراق سیاسەتێكی ئابووریی ڕوون پێشكەش بكات بۆ پاڵپشتیكردنی واقعێكی نوێ كە تیایدا كەرتی تایبەت تا ئاستێك كارا بێت و ڕێگای دووبارە ئاوەدانكردنەوە و بەدیهێنانی ئەندازەیەكی پێویستی گەشەی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووری پێ بدرێت. لە پرسیاری دواتردا سەبارەت بە پیشەسازییەكانی كیمیاوی و كانزایی و داو و دەرمان و گەشتیاری و بوارەكانی كاتبەسەربردن و تەكنەلۆژیای زانیاریی و پەیوەندییەكان و پیشەسازییە تەكنەلۆژییە پێشكەوتووەكان قسەمان كرد، كە ئەمانە دەرفەتی دیكەن بۆ وەبەرهێنان لەلایەن كەرتی تایبەت؟ دكتۆر دارا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەو ڕاستییەی لەسەرەوە باس كرا، نزیكەی هەموو كەرتەكانی دیكەی وەبەرهێنان دەگرێتەوە.
پاشان گفتوگۆمان لەبارەی زەرورەتی دروستكردنی كولتووری گفتوگۆی جیددی لە نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت كرد. لە گریمانەی ئەوەی ئەگەر ئەنجوومەنێكی باڵا بۆ پەرەپێدانی كەرتی تایبەت لە عێراق و هەرێمی كوردستان دروست بكرێت و هەم نوێنەری حكوومەت و هەم نوێنەری كەرتی گشتیشی تێدا بێت، بۆ ئەوەی ببێتە مینبەرێك بۆ گفتوگۆ و هەماهەنگی و سەرپەرشتی جێبەجێكردنی هەندێ چالاكی دیاریكراوی ستراتیژیی كەرتی تایبەت بكات.. بۆچوونی ئێوە چییە؟ دكتۆر دارا ئاماژەی بەوە كرد كە بێگومان دروستبوونی زمانی گفتوگۆ لە نێوان هەردوو كەرتەكەدا و بۆ گەیشتن بە لێكتێگەیشتنی هاوبەش لەبارەی ڕۆڵی كەرتی تایبەت و لەمیانی هەموو ستراتیژییەتە پێشنیاركراوەكاندا، كارێكی پێویستە و بەدڵنیاییەوە لە بەرژەوەندیی گەشەی ئابووری و پڕۆسەی وەبەرهێنانیشدایە.
ئەم دۆخەی كە هەیە زەمینەیەكی بەهێز و قەناعەتپێكەر لەلای حكوومەت و كەرتی گشتی دروست دەكات كە هاوبەشی لەگەڵ كەرتی تایبەتدا بكەن و كار بكەن بۆ بەرجەستەكردنی ڕۆڵی كەرتی تایبەت لە كۆی پڕۆسەی گەشەی ئابووری و وەبەرهێنان... ئەمەش پێویستی بە دانانی یاسای پەیوەندار و پەیكەری كارگێڕیی و دارایی و ڕەخساندنی دەرفەتی جێبەجێكردنی ئەو یاسایانە هەیە كە دەركراون، پێش هەموو ئەمانەش پێویستی بە ئیڕادەیەكی سیاسی ڕوون هەیە بۆ ئەنجامدانی هەموو ئەو گۆڕانكارییە گرنگانە. كەواتە ستراتیژییەتی پەرەپێدانی كەرتی تایبەت لەپێناوی ئەنجامدانی چاكسازی لە پەیكەری ئابووری عێراق، كارێكی حەتمییە و هاوشێوەی وڵاتانی دیكە پێویستە. بۆ نموونە عێراقیش هاوشێوەی وڵاتانی دراوسێ، ڕێگا بە كەرتی تایبەت بدات ڕۆڵی خۆی ببینێت. ئەمەش ڕێگا خۆش دەكات بۆ بەدیهێنانی شەراكەتی كەرتی گشتی لە جێبەجێكردنی پڕۆژەكان و پاشان گواستنەوە بەرەو ئابووری نامەركەزی. دووپاتی دەكەینەوە كە ئیڕادەی سیاسی بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان، زۆر گرنگە.
لە وەڵامی پرسیاری سامان سەبارەت بە چۆنییەتی دروستكردنی كەشوهەوای گونجاو بۆ كاری ئازاد و دروستكردنی كەشوهەوای كار بۆ سەرجەم پڕۆسەكانی دروستكردنی بازاڕی بازرگانی و پاراستن و پارەداركردن، دكتۆر دارا گوتی: بێگومان نەبوونی ژینگەیەكی گونجاو بۆ كاری ئازاد، كاریگەرییەكی خراپی لەسەر دروستكردن و پاراستن و پارەداركردنی بازاڕ هەبووە. بۆیە چالاككردنی پێكهاتەكانی ژینگەی كار (Business Climate) زۆر پێویستە، بەتایبەتیش لەڕووی خزمەتگوزاریی بانكی، پێویستە ئەم خزمەتگوزارییە بانكییانە بگەنە ئاستی بانكەكانی وڵاتانی پێشكەوتوو و توانای پارەداركردنی بازاڕیان هەبێ و بتوانن خزمەتگوزاری و دامەزراوەی دڵنیایی پێویست دابین بكەن و ئەمەش دەبێتە هۆی دووبارە گەڕاندنەوەی متمانە بۆ كەشی گشتی بازاڕی عێراقی و كۆكردنەوەی داتای ئەوتۆ كە وەبەرهێنەرەكانی ناوەخۆ و بیانی، لە دەركردنی بڕیاری ڕاست و دروست لەبارەی ڕێگاكانی گەشەی ئابووری و ئیداریی باشتری ئابووری بازاڕ پشتی پێ ببەستن.
لە كۆتاییدا و دوای ئەوەی ستراتیژییەتێك بۆ پەرەپێدانی ئەم كەرتە لە عێراق دانرا و لەكاتێكدا شتێكی ئەوتۆ لە پێداویستییەكانی قۆناغی یەكەم لە ماوەی نێوان (2017-2014) جێبەجێ نەكرا، زۆرێك لە پسپۆر و شارەزایان دەپرسن ئایا تازە دەتوانرێ ئەم ستراتیژییەتە چالاك بكرێت و ئایا ڕۆڵی كەرتی تایبەت لە تێكڕای پڕۆسەی دووبارە بنیاتنانەوەی عێراق چییە؟ دكتۆر دارا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە پێویستە ڕوانگەیەكی ڕوون هەبێت و هۆشداری ئەوەشی دا كە بوونی ڕوانگە بەبێ كاركردن، وەكو كاركردنە بەبێ بوونی هیچ ڕوانگەیەك. گوتیشی: دەبێ دان بەوەدا بنێین كە بەهۆی ئەوەی گوفتار و ڕەفتارەكان یەك نین، مەترسییەكی گەورە لەئارادایە، هەروەكو كارێكی باشیشە ئەگەر گرەو لەسەر ئەوە نەكرێت توانای بازاڕی كراوەی جیهانی لەگەڵ هاودژییەكانی بازاڕی ناوەخۆ بگونجێنرێ، چونكە ئەمە كارێكی دروست نییە. هەروەها ئاراستەیەكی نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئەوەی وا بكات كەرتی تایبەت بەشداری لە پەرەپێدانی ئابووریی بازاڕدا بكات. ئەزموونی وڵاتانی دراوسێش ئەوەیان سەلماندووە كە كەرتی تایبەت دەتوانێ پەرە بە بازاڕ بدات و حكوومەتیش بەرپرسیارێتی پاراستنی بازاڕ و دۆزینەوەی ڕێگای پارەداركردنی دەكەوێتە ئەستۆ، بەتایبەتیش لە قۆناغە سەرەتاییەكاندا، جێی باسە قۆناغی یەكەمی ئەو ستراتیژییەتەی پێشنیاركراوە، پێویستی بە تێگەیشتن لە كەرتی تایبەت و دیاریكردنی ئەو كێشە ڕاستەقینانە هەیە، كە ڕووبەڕووی پێشكەوتنی بازاڕ و پاراستن و پارەداركردنی بازاڕ دەبنەوە. ئێستاش دەرفەتی ئەوە هەیە كە قۆناغی یەكەمی ستراتیژییەتەكە جێبەجێ بكرێت، جێبەجێكردنی قۆناغی دووەمیش دەكەوێتە ئەو ڕێوشوێنانەی دواتر حكوومەت دەیانگرێتەبەر بۆ چارەسەركردنی جیددیی ئەو كێشانەی دەبنە گرفت لەبەردەم بەدیاركەوتنی كەرتێكی تایبەتی چالاك، لە تەواوی پڕۆسەی گەشەی ئابووری و دووبارە بنیاتنانەوەی عێراقدا.
" />
2019-10-08 19:03:56
سامان
لە گفتوگۆیەكی كراوەدا لەگەڵ دكتۆر دارا جەلیل خەیات، سەرۆكی یەكێتیی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی كوردستان، باسی گرنگی و كاریگەرییەكانی ئەو ستراتیژییەتەمان كرد، كە بۆ پەرەپێدانی كەرتی تایبەت لە عێراق بەگشتی و بۆ ماوەی نێوان ساڵانی (2014-2030) پێشنیار كراوە، گفتوگۆكەشمان بەم پرسیارە دەست پێ كرد: كاری وەبەرهێنانی بیانی لە كوردستان، تا ئێستاش لە چوارچێوەی ئەم پێنج كەرتەدا سنووردارە: نەوت و گاز، پیشەسازی، نیشتەجێكردن، گواستنەوە، كارەبا، كە 90%ی چالاكییە بازرگانییەكانی ساڵی 2010ی گرتووەتەوە. ئەم پێنج بوارەش كۆمپانیا گشتییە حكوومییەكان بەسەریاندا زاڵن و پشكی گەورە لە وەبەرهێنانی گشتیی وەردەگرن، لە هەموو ئەمانەدا كوا ڕۆڵی كەرتی تایبەت؟ بەتایبەتیش لەژێر تیشكی ستراتیژییەتی پێشنیاركراودا؟ ئەو لە وەڵامدا گوتی: ئەم پێنج بوارە تا ئێستاش بەدەستی كەرتی گشتیی حكوومییەوەن، گومانی تێدا نییە كە سەرمایەی پێویست بۆ هەر كەرتێك لەم پێنج كەرتە، زۆر بەرزە و ئەمەش لە توانای زۆربەی كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەتدا نییە، هەروەها شەراكەتی نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەتیش (Public-Private Partnership) بەو ئەندازەیە پەرەی نەسەندووە كە كۆمپانیای هاوبەش لە نێوان هەردوو كەرتەكەدا دروست بوو بێت لەم بوارانەدا. بەڵام سەرەڕای ئەمانەش، كۆڕبەندە نێودەوڵەتییەكان تا ئێستا جەخت لەسەر ڕۆڵی كەرتی تایبەت دەكەنەوە لە بوارەكانی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووری، بۆ نموونە: لە ڕاسپاردەكانی كۆنگرەی ئاوەدانكردنەوەی عێراق لە كوەیت، جەخت لەسەر گرنگیی كەرتی تایبەت و گرەنتی تری پێویست بۆ ئەم مەبەستە كراوەتەوە.
ئەگەر تەماشا بكەین تێڕوانینی نێودەوڵەتی لەگەڵ دۆخی ئێستای عێراق، تووشی بەریەككەوتن دەبێت، بۆیە پێویستە عێراق سیاسەتێكی ئابووریی ڕوون پێشكەش بكات بۆ پاڵپشتیكردنی واقعێكی نوێ كە تیایدا كەرتی تایبەت تا ئاستێك كارا بێت و ڕێگای دووبارە ئاوەدانكردنەوە و بەدیهێنانی ئەندازەیەكی پێویستی گەشەی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووری پێ بدرێت. لە پرسیاری دواتردا سەبارەت بە پیشەسازییەكانی كیمیاوی و كانزایی و داو و دەرمان و گەشتیاری و بوارەكانی كاتبەسەربردن و تەكنەلۆژیای زانیاریی و پەیوەندییەكان و پیشەسازییە تەكنەلۆژییە پێشكەوتووەكان قسەمان كرد، كە ئەمانە دەرفەتی دیكەن بۆ وەبەرهێنان لەلایەن كەرتی تایبەت؟ دكتۆر دارا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەو ڕاستییەی لەسەرەوە باس كرا، نزیكەی هەموو كەرتەكانی دیكەی وەبەرهێنان دەگرێتەوە.
پاشان گفتوگۆمان لەبارەی زەرورەتی دروستكردنی كولتووری گفتوگۆی جیددی لە نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت كرد. لە گریمانەی ئەوەی ئەگەر ئەنجوومەنێكی باڵا بۆ پەرەپێدانی كەرتی تایبەت لە عێراق و هەرێمی كوردستان دروست بكرێت و هەم نوێنەری حكوومەت و هەم نوێنەری كەرتی گشتیشی تێدا بێت، بۆ ئەوەی ببێتە مینبەرێك بۆ گفتوگۆ و هەماهەنگی و سەرپەرشتی جێبەجێكردنی هەندێ چالاكی دیاریكراوی ستراتیژیی كەرتی تایبەت بكات.. بۆچوونی ئێوە چییە؟ دكتۆر دارا ئاماژەی بەوە كرد كە بێگومان دروستبوونی زمانی گفتوگۆ لە نێوان هەردوو كەرتەكەدا و بۆ گەیشتن بە لێكتێگەیشتنی هاوبەش لەبارەی ڕۆڵی كەرتی تایبەت و لەمیانی هەموو ستراتیژییەتە پێشنیاركراوەكاندا، كارێكی پێویستە و بەدڵنیاییەوە لە بەرژەوەندیی گەشەی ئابووری و پڕۆسەی وەبەرهێنانیشدایە.
ئەم دۆخەی كە هەیە زەمینەیەكی بەهێز و قەناعەتپێكەر لەلای حكوومەت و كەرتی گشتی دروست دەكات كە هاوبەشی لەگەڵ كەرتی تایبەتدا بكەن و كار بكەن بۆ بەرجەستەكردنی ڕۆڵی كەرتی تایبەت لە كۆی پڕۆسەی گەشەی ئابووری و وەبەرهێنان... ئەمەش پێویستی بە دانانی یاسای پەیوەندار و پەیكەری كارگێڕیی و دارایی و ڕەخساندنی دەرفەتی جێبەجێكردنی ئەو یاسایانە هەیە كە دەركراون، پێش هەموو ئەمانەش پێویستی بە ئیڕادەیەكی سیاسی ڕوون هەیە بۆ ئەنجامدانی هەموو ئەو گۆڕانكارییە گرنگانە. كەواتە ستراتیژییەتی پەرەپێدانی كەرتی تایبەت لەپێناوی ئەنجامدانی چاكسازی لە پەیكەری ئابووری عێراق، كارێكی حەتمییە و هاوشێوەی وڵاتانی دیكە پێویستە. بۆ نموونە عێراقیش هاوشێوەی وڵاتانی دراوسێ، ڕێگا بە كەرتی تایبەت بدات ڕۆڵی خۆی ببینێت. ئەمەش ڕێگا خۆش دەكات بۆ بەدیهێنانی شەراكەتی كەرتی گشتی لە جێبەجێكردنی پڕۆژەكان و پاشان گواستنەوە بەرەو ئابووری نامەركەزی. دووپاتی دەكەینەوە كە ئیڕادەی سیاسی بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان، زۆر گرنگە.
لە وەڵامی پرسیاری سامان سەبارەت بە چۆنییەتی دروستكردنی كەشوهەوای گونجاو بۆ كاری ئازاد و دروستكردنی كەشوهەوای كار بۆ سەرجەم پڕۆسەكانی دروستكردنی بازاڕی بازرگانی و پاراستن و پارەداركردن، دكتۆر دارا گوتی: بێگومان نەبوونی ژینگەیەكی گونجاو بۆ كاری ئازاد، كاریگەرییەكی خراپی لەسەر دروستكردن و پاراستن و پارەداركردنی بازاڕ هەبووە. بۆیە چالاككردنی پێكهاتەكانی ژینگەی كار (Business Climate) زۆر پێویستە، بەتایبەتیش لەڕووی خزمەتگوزاریی بانكی، پێویستە ئەم خزمەتگوزارییە بانكییانە بگەنە ئاستی بانكەكانی وڵاتانی پێشكەوتوو و توانای پارەداركردنی بازاڕیان هەبێ و بتوانن خزمەتگوزاری و دامەزراوەی دڵنیایی پێویست دابین بكەن و ئەمەش دەبێتە هۆی دووبارە گەڕاندنەوەی متمانە بۆ كەشی گشتی بازاڕی عێراقی و كۆكردنەوەی داتای ئەوتۆ كە وەبەرهێنەرەكانی ناوەخۆ و بیانی، لە دەركردنی بڕیاری ڕاست و دروست لەبارەی ڕێگاكانی گەشەی ئابووری و ئیداریی باشتری ئابووری بازاڕ پشتی پێ ببەستن.
لە كۆتاییدا و دوای ئەوەی ستراتیژییەتێك بۆ پەرەپێدانی ئەم كەرتە لە عێراق دانرا و لەكاتێكدا شتێكی ئەوتۆ لە پێداویستییەكانی قۆناغی یەكەم لە ماوەی نێوان (2017-2014) جێبەجێ نەكرا، زۆرێك لە پسپۆر و شارەزایان دەپرسن ئایا تازە دەتوانرێ ئەم ستراتیژییەتە چالاك بكرێت و ئایا ڕۆڵی كەرتی تایبەت لە تێكڕای پڕۆسەی دووبارە بنیاتنانەوەی عێراق چییە؟ دكتۆر دارا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە پێویستە ڕوانگەیەكی ڕوون هەبێت و هۆشداری ئەوەشی دا كە بوونی ڕوانگە بەبێ كاركردن، وەكو كاركردنە بەبێ بوونی هیچ ڕوانگەیەك. گوتیشی: دەبێ دان بەوەدا بنێین كە بەهۆی ئەوەی گوفتار و ڕەفتارەكان یەك نین، مەترسییەكی گەورە لەئارادایە، هەروەكو كارێكی باشیشە ئەگەر گرەو لەسەر ئەوە نەكرێت توانای بازاڕی كراوەی جیهانی لەگەڵ هاودژییەكانی بازاڕی ناوەخۆ بگونجێنرێ، چونكە ئەمە كارێكی دروست نییە. هەروەها ئاراستەیەكی نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئەوەی وا بكات كەرتی تایبەت بەشداری لە پەرەپێدانی ئابووریی بازاڕدا بكات. ئەزموونی وڵاتانی دراوسێش ئەوەیان سەلماندووە كە كەرتی تایبەت دەتوانێ پەرە بە بازاڕ بدات و حكوومەتیش بەرپرسیارێتی پاراستنی بازاڕ و دۆزینەوەی ڕێگای پارەداركردنی دەكەوێتە ئەستۆ، بەتایبەتیش لە قۆناغە سەرەتاییەكاندا، جێی باسە قۆناغی یەكەمی ئەو ستراتیژییەتەی پێشنیاركراوە، پێویستی بە تێگەیشتن لە كەرتی تایبەت و دیاریكردنی ئەو كێشە ڕاستەقینانە هەیە، كە ڕووبەڕووی پێشكەوتنی بازاڕ و پاراستن و پارەداركردنی بازاڕ دەبنەوە. ئێستاش دەرفەتی ئەوە هەیە كە قۆناغی یەكەمی ستراتیژییەتەكە جێبەجێ بكرێت، جێبەجێكردنی قۆناغی دووەمیش دەكەوێتە ئەو ڕێوشوێنانەی دواتر حكوومەت دەیانگرێتەبەر بۆ چارەسەركردنی جیددیی ئەو كێشانەی دەبنە گرفت لەبەردەم بەدیاركەوتنی كەرتێكی تایبەتی چالاك، لە تەواوی پڕۆسەی گەشەی ئابووری و دووبارە بنیاتنانەوەی عێراقدا.
