گەشتوگوزار وەك ئەلتەرناتیڤێكی ئابووری گفتوگۆ لەگەڵ سەرۆكی گشتی دەستەی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان.

2019-10-08 18:38:28

سامان
بەڕێز مەولەوی جەبار وەهاب، بڕوانامەی بەكالۆریۆسی ئەندازیاری لە زانكۆی سەڵاحەدین و ماستەری لە بواری كارگێڕی كار لە زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی بەدەستهێناوە. لە چەند پۆستێكی كارگێڕیی كاری كردووە، بەڕێوەبەری گشتی گەشتوگوزاری هەولێر بووە و ئێستاش سەرۆكی دەستەی گشتی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستانە، بەڕێز مەولەوی جەبار، عەقڵییەتێكی نایابی هەیە لە بواری پەرەپێدانی گەشتوگوزار و بیروبۆچوون و پێشنیاری زۆری لەمبارەیەوە هەیە.
سامان ئەم گفتوگۆیەی لەگەڵ بەڕێز مەولەوی جەبار ساز كرد، سەرەتا لەبارەی گرنگیی كەرتی گەشتیاری وەكو یەكێك لە ئەلتەرناتیڤە ئابوورییەكان، بەڕێز مەولەوی جەبار جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە دەكرێ كەرتی گەشتوگوزاریش بكرێتە یەكێك لە سەرچاوەكانی داهات، بەڵام نابێتە تاكە ئەلتەرناتیڤ.. ڕوونیشی كردەوە كە هەڵەیەك هەیە بەردەوام دووبارە دەكرێتەوە، ئەویش لەبارەی چاوەڕوانی و بەشداری كەرتی گەشتوگوزارە لە تێكڕای داهاتی نیشتمانی (GDP)، كە لە ڕووی زانستییەوە لەسەر ئاستی جیهان، ئەم داهاتە لە ڕێژەی 14% تێناپەڕێ، بۆ نموونە لە توركیا دەگاتە %4,6. واتا نابێتە سەرچاوەی تێكڕای داهات، بۆیە پێویستمان بە چەند كەرتێكی جۆراوجۆر هەیە بۆ ئەوەی یەكتر تەواو بكەن و بە یەكەوە ببنە كۆمەڵێك سەرچاوەی داهاتی ئومێدبەخش بۆ ئابووری دوای نەوت. پێویستە ئەوەش بزانین كە داهاتی كەرتی گەشتیاری، تەنیا ئەو داهاتانە نییە كە بۆ حكوومەت دەگەڕێتەوە، بەڵكو هەموو ئەو پارەیەش دەگرێتەوە كە گەشتیار لەو وڵاتە خەرجی دەكات و بەمەش بە هەبوونی گەشتیار سوودێكی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بە وڵات دەگات دەبێتەهۆی ئاڵوگۆڕ و خولانەوەی سەرمایە لە بازاڕی ناوخۆ، ئەویش بەگوێرەی دابونەریتی كارپێكراو لە شیكارییە ئابوورییەكان (Economic Analysis) نەك تەنیا ئەوەی پەیوەستە بە شیكردنەوەی دارایی (Financial Analysis).
بۆ بەدواداچوون لەسەر ئەوەی كە ئەگەر داهاتەكە لە سوود و قازانجی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی وڵاتدا بێت لە تێكڕای بەرهەمی نیشتمانی، كەواتە ئایا لە كوردستان بەدەمەوەچوون یان مامەڵەی فەرمی لەگەڵ ڤیزای گەشتیاری دەكرێت؟ بەڕێز مەولەوی جەبار جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە كێشەكە لە چۆنییەتی زیندووكردنەوە و كولتووری تێكەڵاوبوونە بۆ ئەوەی ببێتە پاڵنەرێكی سەرەكی بونیادنانی سیاسەتی ڤیزای گەشتیاری بۆ كۆمەڵگا گەشتیارییەكان. لەگەڵ ئەمەشدا تێگەیشتنێكی ڕوون هەیە لە لایەن وەزارەتی ناوخۆی هەرێم بۆ ئەم پرسە و هەندێ بڕیار بۆ ئەم مەبەستە دەركراون و لەسەروبەندی جێبەجێكردندان.
پاشان لەبارەی ئەو تەحدییات و دەرفەتانە گفتوگۆمان كرد كە بۆ ژیاندنەوەی گەشتیاری پێویستن و ئێستا بە پیشەسازی گەشتیاری (Tourism Industry) دەناسرێن؟ بەڕێز مەولەوی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە دەبێ سەرەتا پێناسەیەكی ڕوونی چەمكی گەشتیاریی بكرێت. گەشتیاری، كار و چالاكی ئەو سەردانكەرانە دەگرێتەوە كە بێگانەن و لەمیانەی مانەوەیان ئەنجامی دەدەن، ماوەی مانەوەشیان لە ساڵێك كەمترە، هۆكاری بەجێهێشتنی ژینگەكەشی هەرچییەك بێت جگە لە هۆكاری ماددیی پوخت. جیاوازی لە نێوان گەشتیار (السائح) و سەردانكەر (الزائر) ئەوەیە كە گەشتیار سەردانكەرێكە شەو دەمێنێتەوە، بەڵام سەردانكەر كارەكانی بە یەك ڕۆژ تەواو دەكات و دەڕوات، بێ ئەوەی شەو بمێنێتەوە، زۆربەی گەشتیارییە ناوخۆییەكانیش، ئەوانەن كە گەشتی یەكڕۆژە ئەنجام دەدەن. 
هەروەها پیشەسازی گەشتیاری، پێویستی بە پەرەپێدانی كاری دەستی و پیشەسازی ناوخۆ هەیە، بۆئەوەی ببێتە بەشێك لەو پیشەسازیانەی گەشتیاران لەمیانەی مانەوەیان لە وڵات خواستیان لەسەرە، گەشتیار ئەو پارچانە دەكڕیت كە بەشێكن لە كاری دەستی و كەلەپووری كۆنی وڵاتەكە، ئەمەش دەبێتە دەستكەوتێك بۆ ناساندی پیشەسازی گەشتیاری. سەرپەرشتیكردن و پاڵپشتی داهێنان و كارە دەستییەكان لە لایەن دەوڵەتەوە، یەكێكە لەو كارە گرنگانەی كە كاریگەری باشیان لەسەر پیشەسازی گەشتیاریی هەیە لە هەر وڵاتێكی جیهان.
لەبارەی پرسیارێكی سامان، سەبارەت بە یاسای پێویست بۆ ئاسانكاری و تەملیككردن و دابینكردنی زەوی بۆ پڕۆژە گەشتیارییەكان، بەڕێز مەولەوی ڕوونی كردەوە كە لەپاڵ یاسای وەبەرهێنان لە كوردستان، یاسای ژمارە (32)ی ساڵی (1986) و یاسای كۆمپانیا عێراقییەكانی ژمارە (21)ی ساڵی (1997) هەیە كە تیایدا مادەكانی 6 و 7 دەرفەتێكی باش دەڕەخسێنن بۆ هاوبەشی و شەراكەتی نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت، بەڵام تا ئێستا ئەم دوو مادەیە كاریان پێنەكراوە. هەروەكو چەند بڕیارێكیش هەن كە لە ساڵی (1989) دەركراون و چەند ڕیزپەڕییەكی لە بەرژەوەندی گەشتیاری لە عێراق تێدایە، بەڵام ئەوانیش كاریان پێ ناكرێ، ئەم پێشینە یاساییە سروشتی موڵكییەتی زەوییەكان لە ناوچە لادێنشینەكان ڕەتناكاتەوە كە تا ئێستاش ڕەنگدانەوەی واقیعی زۆربەی خاوەن موڵكەكانن لە گوندەكان و تاپۆیان نییە. لێرەشەوە پڕۆسەی وەبەرهێنان بەمەبەستی گەشتیاری ڕووبەڕووی چەند كۆسپێكی موڵكایەتی نەریتیی ناوەخۆ دەبێتەوە و ڕووبەڕووی یاسا و ڕێسا پەیوەندارەكان دەبێتەوە. ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە لە كوردستان دەقێكی یاسایی نییە چوارچێوە بۆ سیاسەت و پلانەكانی بەكارهێنانی زەوی (Land Uses Planning) دابنێت. كەواتە لە ڕووی دانانی یاسای پێویست بۆ بووژاندنەوە و وەبەرهێنان لەم كەرتە زیندووەدا، كەموكوڕی هەیە.
سامان لەبارەی ئەو كۆسپ و تەگەرە ئیداری و هونەرییانە پرسیاری كرد كە دەبنە ڕێگر لەبەردەم پیشەسازی گەشتیاریی لە هەرێم، وەكو ئەوەی كە لە وڵاتانی دراوسێ هەیە؟ مەولەوی جەبار ئاماژەی بەوە كرد كە سەرەڕای هەموو هەوڵەكان بۆ پەرەپێدانی توانای مرۆیی لە كەرتی گەشتیاری، هێشتا پێویستی زیاترمان بە پەرەپێدانی ئیداری هەیە. بەڵام نەبوونی ڕوانگەیەكی ستراتیژیی و سیستەمی دڵنیایی جۆری  (Quality Insurance) ڕێی لێ نەگرتووین بۆ ئەوەی كار بكەین بۆ بونیادنانی (ISO)ی پەیوەست بە پەرەپێدانی سیستەمی كارگێڕی ژینگە (ISO 14001) و سیستەمی كارگێڕی سیستەمی سەلامەتی خۆراك  (HACCP- 22000) و سیستەمی كارگێڕی كوالێتی (ISO 9001). هەر لەم چوارچێوەیەشدا كارەكانمان بەردەوامە بۆ پەرەپێدان و دروستكردنی (Balanced Scores Card) بۆ جێبەجێكردنی ستراتیژییەت و پلانی ساڵانە و ئاماژەی ئەدای سەرەكی (kpi) لە كەرتی گەشتیاری. دروشمیشمان بریتییە لە كوالێتی لە ئەدا و ناوەرۆك لە ئاسمانی پێشبڕكێ. بۆ ئەم مەبەستەش خەڵاتی كوالێتی (Quality Award) لە لایەن دەستەی گشتی گەشتوگوزاری هەرێمی كوردستان ئامادەكراوە، بۆ ئەو كەسانەی ئاسانكاری بۆ دروستكردنی گەشتیاری دەكەن لە هەرێمی كوردستان، لە ڕێگای ڕۆحی كێبڕكێوە. پێوەری جیهانی بۆ كارگێڕیی كوالێتی ئەوانە دانراوە كە ئاسانكاری بۆ گەشتیاریی هەرێم دەكەن.
لە كۆتاییدا سامان پرسیارێكی لەبارەی كولتووری كارپێكردن و خزمەتگوزاری گەشتیاریی پێویست وروژاند كە تا چەند پێوستە بۆ بووژانەوەی گەشتیاری و كردنی بە پیشەسازییەكی ڕاستەقینەی گەشتیاری؟ بەڕێز مەولەوی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە پێویستە بەرپرسیاریەتییەكی هاوبەش هەبێ لە نێوان كەرتی ڕاگەیاندن و وەزارتی ڕۆشنبیری و لاوان و كەرتی خوێندن و ڕاهێنان، لە پێناو دروستكردنی كولتووری خزمەتگوزارییەكی نایاب بۆ بواری گەشتیاری، دەبێ ئەوەش بزانین كە كولتووری میوانداری  (Cultural Identity) كولتوورێكی ڕەسەنی دانیشتوانی كوردستانە، لێرەدا كارەكە تەنیا ئەوەیە كە لەم بوارەدا كولتووری باب و باپیرانمان زیندوو بكەینەوە. هەڵسوكەوت و مامەڵەی زۆر جوانی خزمەتكردن هەن كە لەگەڵ دابونەرتی پێشتری دانیشتوانی كوردستان گونجاون و زۆر بە جوانی مامەڵەیان لەگەڵ كەسانی سەردانكەر و غەریب كردووە، دەبێ ئەمانە زیندوو بكرێنەوە.