بەتایبەتیكردن سەركەوتوو نابێ، ئەگەر كۆمەڵێك بنەما و ڕێوشوێن لەبەرچاو نەگیرێن، كە ئەمەش بەوە دەبێت حكوومەت پێشوەختە كۆمەڵێك ڕێوشوێن لە هەموو لایەنەكانی ژیانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی لەبەرچاو بگرێت، بەمشێوەیەی خوارەوە:
1- جێگیركردن و قایمكردنی ئابووری، بۆ دروستكردنی متمانەی پێویست، لەكاتی گۆڕین بۆ كەرتی تایبەت. ئەمەش یەكێكە لە پێویستییە گرنگەكانی پڕۆسەی گۆڕانكارییەكی گەورەی وەكو بەتایبەتیكردن، كە ڕەنگە هەموو ئامانجەكان، یان بەشێكی زۆری ئەو ئامانجانەی نەخشەیان بۆ كێشراوە بهێنرێنە دی.
2- حكوومەت گرەنتی قەرەبووكردنەوەی ئەو كەرتانەنە بكات كە زەرەرمەند دەبن، ئەمەش وەك پاڵپشتییەكی لایەنی سیاسی بۆ بەرنامەی چاكسازی و بۆ ئەوەش كە بێكاری نەبێتەهۆی خاوكردنەوەی پڕۆسەی بەتایبەتیكردن.
3- پاشان، ئەوكاتەی پڕۆسەكە بووە كارێكی خوازراو لەڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە، بەپێی هەڵبژاردنی كاتێكی گونجاو و خێراییەكی نموونەیی و پێویست بۆ بەتایبەتیكردن، كار بكرێت.
4- گرنگە بازاڕێكی دارایی باش و لێهاتوو هەبێت، كە بتوانێ ئەو كاریگەرییە داراییانە چارەسەر بكات كە لە ئەنجامی بەتایبەتیكردنەوە دروست دەبن، چونكە هەمیشە لەگەڵ پڕۆسەی بەتایبەتیكردندا كێشەی كەمبوونەوەی كاغەزی دارایی دروست دەبێت، ئەمەش بەهۆی گەورەیی سەرمایەی هەندێ دامەزراوەی كەرتی گشتی.
دكتۆر مەدحەت قوڕەیشی ئاماژە بەوە دەكات كە "لەو وڵاتە پێگەیشتووانەی مەیلی سەرمایەدارییان هەیە، پاڵنەر و ئامانجی گۆڕین لە كەرتی گشتییەوە بۆ كەرتی تایبەت، یان گۆڕینی بەشێكی كەرتی گشتی بۆ كەرتی تایبەت، بەمەبەستی ڕزگاربوونە لەو گەندەڵییەی كە لە كەرتی گشتیدا هەیە و ئەو زیانە ماددییەی لە ئەنجامی دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم دامەزراوانەی كەرتی گشتی كەوتووەتەوە و نەبوونی توانایان بۆ ڕۆیشتن لەگەڵ پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا، ئەم دامەزراوانە بوونەتە بیرێك كە داهاتەكانی ئابوورییان لێوە هەڵدەقووڵێ و باری بودجەی دەوڵەت قوڕس دەكەن، هەروەها ئاستی ئەو خزمەتگوزارییانەی لەم دامەزراوانە پێشكەش دەكرێ، لەڕووی كوالێتی و جۆرەوە دادەبەزێ، هۆكاری ئەمەش نەبوونی چاودێرییە". جێی سەرسووڕمان نییە كە سەركەوتنی ئەزموونی بەتایبەتیكردن، بەو كەرتانە پێوانە دەكرێت كە خزمەتگوزاریی گشتی بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ پێشكەش ناكەن و لە كەرتەكانی دیكە شكستیان هێناوە، كاتێكیش كە لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان سەركەوتوو بووبن، تێچووی ئەم خزمەتگوزارییانە زۆر بووە. بۆ زانیارییش پڕۆسەی بەتایبەتیكردن لەو وڵاتانە سەردەگرێ كە دامەزراوەیەكی حكوومی و چاودێریی باشیان هەیە و تا ئاستێكی باش شەفافن، بەڵام وڵاتێك ئەمانەی نەبێ، بەئەگەرێكی زۆرەوە پڕۆسەكە تێیدا سەركەوتوو نابێ، بۆیەش تەواوی پڕۆسەی بەتایبەتیكردن دەبێتە كارەساتێكی ئابووری و هەژار، هەژارتر و دەوڵەمەندی گەندەڵیش، دەوڵەمەندتر و گەندەڵتر دەكات، لەبەرئەمەشە هەندێ جار ئەمە وەكو فەلسەفەیەك دەخرێتەڕوو كە پێویستە حكوومەت هەندێ لە ئەركەكانی بخاتە ئەستۆی كەرتی تایبەت و خۆی خەریكی ئەرك و كارە گەورەكان بێت،
دواتر ئەمە بووە چەمكێكیش و لە زۆر كاری جیاوازدا پەیڕەویی لێ كرا، ئەمەش دەرفەتی زیاتری بە كەرتی تایبەت دا بۆ ئەوەی ئەركی زیاتر و بەشداریی زیاتری هەبێ و كێبڕكێ لەسەر ئەو شتانە بكات كە پێشتر تەنیا حكوومەتەكان دەیانكرد، یان حكوومەتەكان بەشێوەیەكی سەرەكی بەسەریدا زاڵ بوون، لەوانەش:
1- فرۆشتنی موڵكی گشتی بە كەرتی تایبەت بەتەواوی، یان ئەوەی هەندێ خزمەتگوزاریی دیاریكراوی نوێ، لە كەرتی گشتی بە كەرتی تایبەت بسپێردرێت.
2- فرۆشتنی بەشێك لە موڵكی گشتی بە كەرتی تایبەت، لەم حاڵەتەشدا حكوومەت دەبێتە هاوبەش لەگەڵ كەرتی تایبەت بە پشكی جیاواز. هەندێكجاریش ئەم ڕێوشوێنە پەیكەرێكی دامەزراوەیی تایبەتی بۆ دروست دەكرێت، ئەم جۆرەیان ئێستا لە نەخشەی پەیكەری كۆمپانیاكانی كەرتی گشتی لە عێراق كاری پێ دەكرێت.
3- ڕێكخستنی كەرتی حكوومی و دروستكردنی كەشوهەوایەكی لەبار بۆ كێبڕكێ لە نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت، لە ژێر ڕۆشنایی ئەم جۆرە كەشوهەوایەدا لە ساڵی 2004 بەتایبەتیكردن لە كەرتی پەیوەندییەكان لە عێراق ئەنجام درا، بەڵام وەكو ئەوەی هەموو كەسانی بە ئاگا ئاگادارن كە لەم پڕۆسەیەدا ڕەگەزی كێبڕكێ ون بوو.
4- بەتایبەتیكردنی كارگێڕی، واتا سپاردنی كاروباری كارگێڕیی كەرتی حكوومی، یان بەشێكی ئەو كارە بە كەرتی تایبەت، بۆ نموونە: گرێبەستەكانی وەبەرهێنانی كارەبا، كە وەزارەتی كارەبا لە عێراق بۆ دابەشكردنی كارەبا ئەنجامی دەدات.
لەوانەیە گەورەترین كاریگەریی خراپی بەتایبەتیكردن ئەوە بێ كە كاردەكاتە سەر سەربەخۆیی دەوڵەت و ڕۆڵی لە بواری ئابووری كەم دەكاتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر ڕێگا بەوە درا لایەنە بیانییەكان بەشداری لە سەرمایەی دامەزراوە ناوەخۆییەكانی بەتایبەتیكردن بكەن. هەروەها دەرفەتی زۆر هەیە كە گەندەڵیی دارایی تێدا ڕووبدات و ئەمەش ببێتە هۆی ئەوەی نرخی خزمەتگووزارییەكان بەرز ببنەوە و ئاستی خزمەتگوزارییەكان باش نەكرێت و كاریگەریی كەمیان لەسەر بەكاربەر هەبێت. بۆیە سەركەوتنی بەرنامەی بەتایبەتیكردن و بەدیهێنانی ئامانجەكانی، وەكو دكتۆر مەدحەت قوڕەیشی باسی دەكات، بە ئەندازەیەكی زۆر پەیوەستە بە چەند هۆكارێكەوە، لەوانە: "ئایا پڕۆسەكە بەشێكە لە بەرنامەی چاكسازیی ئابووری یان نا؟ شێوازی جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیە، خواستی سیاسیی حكوومەت، تا چەند بیرۆكراسییەت و بیرۆكەی ئەو كەسانە قبووڵ دەكات، كە بیرۆكەی بەتایبەتیكردنیان هەیە؟ ئاستی توانای ئامادەكردنی پێداویستییەكان و ژینگەی گونجاو بۆ سەركەوتنی پڕۆسەكە، بۆ نموونە: بازاڕی ئازاد و مەرجەكانی كێبڕكێ و چوارچێوەی یاسایی گونجاو و دامەزراوەی پاڵپشت بۆ پڕۆسەكە و لایەنی نەخشەداڕێژەر و لێپرسینەوە لە جێبەجێكردنی بەرنامەكە و هۆكاری دیكە...". لێرەشەوە ئەوە بەدیار دەكەوێ كە بۆچی ئاسان نییە ئەم پڕۆسەیە لە عێراق بەگشتی و لە كوردستانیش جێبەجێ بكرێ. هەروەكو كۆمپانیا ناوەخۆیی و بیانییەكانیش، ئامادە نین سەركێشی بە سەروەت و سامانێكی زۆری خۆیان بكەن، لە شوێنێكی وەكو عێراق، كە لە ناو ئاژاوەی گەندەڵی دارایی و كارگێڕییدایە. هەندێ كۆتوبەندی ئابووری هاوشێوە هەیە لەوانە: نەبوونی بازاڕێكی باش بۆ سەرمایە، ئەمەش بەهۆی ڕاوەستانی بازاڕەكانی ماڵ. ئەمە سەرەڕای ئەو بیرۆكراسییەتەی لە ڕێوشوێن و بڕیارە حكوومییەكاندا بەدی دەكرێت و ناجێگیریی بارودۆخی ئاسایش و لاوازیی دامەزراوەكانی چاودێری، یان نەبوونی دەزگای چاودێریی سەربەخۆ، كە چاودێریی ئەو پڕۆژانە بكات، كە دەگۆڕدرێن بۆ كەرتی تایبەت.
لەكۆتاییدا بەتایبەتیكردن چەمكێكی بەرفراوانە، وا دەبینرێ كە هەموو ئەو سیاسەت و بەرنامە و ستراتیژییەتانە دەگرێتەوە كە ئامانجیان بەدیهێنانی توانای سەرچاوە ئابوورییەكانە، لەو سەرچاوانەش: سەرچاوەی سروشتی و مرۆیی لەسەر بنەمای سیستەمی بازاڕ. هەرچی خراپییەكانی بەتایبەتیكردنە، ئەوا ئەوانیش زۆر و جۆراوجۆرن، لە زۆربەی حاڵەتەكان لەوانەیە بەتایبەتیكردن ببێتەهۆی هەڵاوسانی كێشەی بێكاری لە عێراق (كە ئێستا لە 30% زیاترە)، ئەمەش بەهۆی ئەوەی كرێكارەكان هەڕەشەی ئەوە بكەن واز لە كارەكانیان دێنن، چونكە هیچ یاسایەك نییە بیانپارێزێت و ئەمەش ئەنجامێكی سیاسیی خراپی دەبێت.
" />
2019-10-08 11:07:56
دكتۆر ئەنوەر ئەحمەد عەبدوڵڵا بەرزنجی
بەتایبەتیكردن (الخصخصة-Privatization)، ڕێوشوێنێكی ئابوورییە، بەشێوەیەكی زانستی و بەو چەمكە نوێیەی ئێستا هەیە، لە كۆتایی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو لە بەریتانیا بەدیاركەوتووە و پاشان بۆ وڵاتانی دیكە گواستراوەتەوە و لە كەرتە جۆراوجۆرەكان تاقیكراوەتەوە. ئەمەش بە مانای فرۆشتنی كەرتەكانی حكوومەت بە كەرتی تایبەت دێت، بەتایبەتیكردن دژەوانەی خۆماڵیكردن (التأميم)ە، بۆیە ئەوانەی مەیلی سۆسیالیستییان هەیە، ڕەتی دەكەنەوە، بەتایبەتیكردن لە ئابووریدا، پڕۆسەی گۆڕینێكی گشتگیری چالاكیی ئابوورییە لە كەرتی گشتییەوە بۆ كەرتی تایبەت و بەهێزكردنی كەرتی تایبەتە لەڕووی كارگێڕیی و ئامرازەكانی بەرهەمهێنان. واتا گواستنەوەی چالاكییەكانی بەرهەمهێنانی كەلوپەل و خزمەتگوزارییەكانە، لە كەرت و خاوەندارێتی حكوومەتەوە، بۆ خاوەندارێتی تاك و كۆمپانیا تایبەتییە ناوەخۆیی و بیانییەكان. ئامانجی سەرەكی لەم كارەدا، لەڕووی ئابوورییەوە بریتییە لە بەكارهێنانی سەرچاوە سروشتی و مرۆییەكان بە شێوەیەكی باشتر و ئاستێكی بەرزتر، ئەمەش بە ڕزگاركردنی بازاڕ و دەستتێوەرنەدانی حكوومەت، تەنیا لە كاتی زۆر گرنگ و پێویست نەبێ و بە شێوازی سنووردار نەبێ، مەبەستی ئەمەش پاراستن و جێگیربوونی بازاڕ و سنووردانانە بۆ هەڵبەزودابەزی بازاڕ. بەڵام لەڕووی سیاسییەوە، بەتایبەتیكردن ڕێگا بۆ كەمكردنەوەی ڕۆڵی حكوومەت خۆش دەكات، بۆ ئەوەی دەستبەتاڵ بێت و لە بوارە سەرەكییەكانی وەكو دادوەری و بەرگری و ئاسایشی ناوەخۆ پرسەكانی دیكە ڕۆڵی خۆی ببینێ. سەرەڕای ئەوەش ئامانجی بەتایبەتیكردن بریتییە لە بەرزكردنەوەی ئاستی شارەزایی ئابووری و پەرەپێدانی كوالێتی و كێبڕكێ. بەڵام بارودۆخی ئێستای عێراق بۆ پڕۆسەی بەتایبەتیكردن گونجاو نییە، ئەمەش بەهۆی ئەو تێچووە ماددییە زۆرەی بۆ پڕۆسەی بەتایبەتیكردن پێویستە.
بەتایبەتیكردن سەركەوتوو نابێ، ئەگەر كۆمەڵێك بنەما و ڕێوشوێن لەبەرچاو نەگیرێن، كە ئەمەش بەوە دەبێت حكوومەت پێشوەختە كۆمەڵێك ڕێوشوێن لە هەموو لایەنەكانی ژیانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی لەبەرچاو بگرێت، بەمشێوەیەی خوارەوە:
1- جێگیركردن و قایمكردنی ئابووری، بۆ دروستكردنی متمانەی پێویست، لەكاتی گۆڕین بۆ كەرتی تایبەت. ئەمەش یەكێكە لە پێویستییە گرنگەكانی پڕۆسەی گۆڕانكارییەكی گەورەی وەكو بەتایبەتیكردن، كە ڕەنگە هەموو ئامانجەكان، یان بەشێكی زۆری ئەو ئامانجانەی نەخشەیان بۆ كێشراوە بهێنرێنە دی.
2- حكوومەت گرەنتی قەرەبووكردنەوەی ئەو كەرتانەنە بكات كە زەرەرمەند دەبن، ئەمەش وەك پاڵپشتییەكی لایەنی سیاسی بۆ بەرنامەی چاكسازی و بۆ ئەوەش كە بێكاری نەبێتەهۆی خاوكردنەوەی پڕۆسەی بەتایبەتیكردن.
3- پاشان، ئەوكاتەی پڕۆسەكە بووە كارێكی خوازراو لەڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە، بەپێی هەڵبژاردنی كاتێكی گونجاو و خێراییەكی نموونەیی و پێویست بۆ بەتایبەتیكردن، كار بكرێت.
4- گرنگە بازاڕێكی دارایی باش و لێهاتوو هەبێت، كە بتوانێ ئەو كاریگەرییە داراییانە چارەسەر بكات كە لە ئەنجامی بەتایبەتیكردنەوە دروست دەبن، چونكە هەمیشە لەگەڵ پڕۆسەی بەتایبەتیكردندا كێشەی كەمبوونەوەی كاغەزی دارایی دروست دەبێت، ئەمەش بەهۆی گەورەیی سەرمایەی هەندێ دامەزراوەی كەرتی گشتی.
دكتۆر مەدحەت قوڕەیشی ئاماژە بەوە دەكات كە "لەو وڵاتە پێگەیشتووانەی مەیلی سەرمایەدارییان هەیە، پاڵنەر و ئامانجی گۆڕین لە كەرتی گشتییەوە بۆ كەرتی تایبەت، یان گۆڕینی بەشێكی كەرتی گشتی بۆ كەرتی تایبەت، بەمەبەستی ڕزگاربوونە لەو گەندەڵییەی كە لە كەرتی گشتیدا هەیە و ئەو زیانە ماددییەی لە ئەنجامی دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنانی ئەم دامەزراوانەی كەرتی گشتی كەوتووەتەوە و نەبوونی توانایان بۆ ڕۆیشتن لەگەڵ پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا، ئەم دامەزراوانە بوونەتە بیرێك كە داهاتەكانی ئابوورییان لێوە هەڵدەقووڵێ و باری بودجەی دەوڵەت قوڕس دەكەن، هەروەها ئاستی ئەو خزمەتگوزارییانەی لەم دامەزراوانە پێشكەش دەكرێ، لەڕووی كوالێتی و جۆرەوە دادەبەزێ، هۆكاری ئەمەش نەبوونی چاودێرییە". جێی سەرسووڕمان نییە كە سەركەوتنی ئەزموونی بەتایبەتیكردن، بەو كەرتانە پێوانە دەكرێت كە خزمەتگوزاریی گشتی بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ پێشكەش ناكەن و لە كەرتەكانی دیكە شكستیان هێناوە، كاتێكیش كە لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان سەركەوتوو بووبن، تێچووی ئەم خزمەتگوزارییانە زۆر بووە. بۆ زانیارییش پڕۆسەی بەتایبەتیكردن لەو وڵاتانە سەردەگرێ كە دامەزراوەیەكی حكوومی و چاودێریی باشیان هەیە و تا ئاستێكی باش شەفافن، بەڵام وڵاتێك ئەمانەی نەبێ، بەئەگەرێكی زۆرەوە پڕۆسەكە تێیدا سەركەوتوو نابێ، بۆیەش تەواوی پڕۆسەی بەتایبەتیكردن دەبێتە كارەساتێكی ئابووری و هەژار، هەژارتر و دەوڵەمەندی گەندەڵیش، دەوڵەمەندتر و گەندەڵتر دەكات، لەبەرئەمەشە هەندێ جار ئەمە وەكو فەلسەفەیەك دەخرێتەڕوو كە پێویستە حكوومەت هەندێ لە ئەركەكانی بخاتە ئەستۆی كەرتی تایبەت و خۆی خەریكی ئەرك و كارە گەورەكان بێت،
دواتر ئەمە بووە چەمكێكیش و لە زۆر كاری جیاوازدا پەیڕەویی لێ كرا، ئەمەش دەرفەتی زیاتری بە كەرتی تایبەت دا بۆ ئەوەی ئەركی زیاتر و بەشداریی زیاتری هەبێ و كێبڕكێ لەسەر ئەو شتانە بكات كە پێشتر تەنیا حكوومەتەكان دەیانكرد، یان حكوومەتەكان بەشێوەیەكی سەرەكی بەسەریدا زاڵ بوون، لەوانەش:
1- فرۆشتنی موڵكی گشتی بە كەرتی تایبەت بەتەواوی، یان ئەوەی هەندێ خزمەتگوزاریی دیاریكراوی نوێ، لە كەرتی گشتی بە كەرتی تایبەت بسپێردرێت.
2- فرۆشتنی بەشێك لە موڵكی گشتی بە كەرتی تایبەت، لەم حاڵەتەشدا حكوومەت دەبێتە هاوبەش لەگەڵ كەرتی تایبەت بە پشكی جیاواز. هەندێكجاریش ئەم ڕێوشوێنە پەیكەرێكی دامەزراوەیی تایبەتی بۆ دروست دەكرێت، ئەم جۆرەیان ئێستا لە نەخشەی پەیكەری كۆمپانیاكانی كەرتی گشتی لە عێراق كاری پێ دەكرێت.
3- ڕێكخستنی كەرتی حكوومی و دروستكردنی كەشوهەوایەكی لەبار بۆ كێبڕكێ لە نێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت، لە ژێر ڕۆشنایی ئەم جۆرە كەشوهەوایەدا لە ساڵی 2004 بەتایبەتیكردن لە كەرتی پەیوەندییەكان لە عێراق ئەنجام درا، بەڵام وەكو ئەوەی هەموو كەسانی بە ئاگا ئاگادارن كە لەم پڕۆسەیەدا ڕەگەزی كێبڕكێ ون بوو.
4- بەتایبەتیكردنی كارگێڕی، واتا سپاردنی كاروباری كارگێڕیی كەرتی حكوومی، یان بەشێكی ئەو كارە بە كەرتی تایبەت، بۆ نموونە: گرێبەستەكانی وەبەرهێنانی كارەبا، كە وەزارەتی كارەبا لە عێراق بۆ دابەشكردنی كارەبا ئەنجامی دەدات.
لەوانەیە گەورەترین كاریگەریی خراپی بەتایبەتیكردن ئەوە بێ كە كاردەكاتە سەر سەربەخۆیی دەوڵەت و ڕۆڵی لە بواری ئابووری كەم دەكاتەوە، بەتایبەتیش ئەگەر ڕێگا بەوە درا لایەنە بیانییەكان بەشداری لە سەرمایەی دامەزراوە ناوەخۆییەكانی بەتایبەتیكردن بكەن. هەروەها دەرفەتی زۆر هەیە كە گەندەڵیی دارایی تێدا ڕووبدات و ئەمەش ببێتە هۆی ئەوەی نرخی خزمەتگووزارییەكان بەرز ببنەوە و ئاستی خزمەتگوزارییەكان باش نەكرێت و كاریگەریی كەمیان لەسەر بەكاربەر هەبێت. بۆیە سەركەوتنی بەرنامەی بەتایبەتیكردن و بەدیهێنانی ئامانجەكانی، وەكو دكتۆر مەدحەت قوڕەیشی باسی دەكات، بە ئەندازەیەكی زۆر پەیوەستە بە چەند هۆكارێكەوە، لەوانە: "ئایا پڕۆسەكە بەشێكە لە بەرنامەی چاكسازیی ئابووری یان نا؟ شێوازی جێبەجێكردنی ئەم بەرنامەیە، خواستی سیاسیی حكوومەت، تا چەند بیرۆكراسییەت و بیرۆكەی ئەو كەسانە قبووڵ دەكات، كە بیرۆكەی بەتایبەتیكردنیان هەیە؟ ئاستی توانای ئامادەكردنی پێداویستییەكان و ژینگەی گونجاو بۆ سەركەوتنی پڕۆسەكە، بۆ نموونە: بازاڕی ئازاد و مەرجەكانی كێبڕكێ و چوارچێوەی یاسایی گونجاو و دامەزراوەی پاڵپشت بۆ پڕۆسەكە و لایەنی نەخشەداڕێژەر و لێپرسینەوە لە جێبەجێكردنی بەرنامەكە و هۆكاری دیكە...". لێرەشەوە ئەوە بەدیار دەكەوێ كە بۆچی ئاسان نییە ئەم پڕۆسەیە لە عێراق بەگشتی و لە كوردستانیش جێبەجێ بكرێ. هەروەكو كۆمپانیا ناوەخۆیی و بیانییەكانیش، ئامادە نین سەركێشی بە سەروەت و سامانێكی زۆری خۆیان بكەن، لە شوێنێكی وەكو عێراق، كە لە ناو ئاژاوەی گەندەڵی دارایی و كارگێڕییدایە. هەندێ كۆتوبەندی ئابووری هاوشێوە هەیە لەوانە: نەبوونی بازاڕێكی باش بۆ سەرمایە، ئەمەش بەهۆی ڕاوەستانی بازاڕەكانی ماڵ. ئەمە سەرەڕای ئەو بیرۆكراسییەتەی لە ڕێوشوێن و بڕیارە حكوومییەكاندا بەدی دەكرێت و ناجێگیریی بارودۆخی ئاسایش و لاوازیی دامەزراوەكانی چاودێری، یان نەبوونی دەزگای چاودێریی سەربەخۆ، كە چاودێریی ئەو پڕۆژانە بكات، كە دەگۆڕدرێن بۆ كەرتی تایبەت.
لەكۆتاییدا بەتایبەتیكردن چەمكێكی بەرفراوانە، وا دەبینرێ كە هەموو ئەو سیاسەت و بەرنامە و ستراتیژییەتانە دەگرێتەوە كە ئامانجیان بەدیهێنانی توانای سەرچاوە ئابوورییەكانە، لەو سەرچاوانەش: سەرچاوەی سروشتی و مرۆیی لەسەر بنەمای سیستەمی بازاڕ. هەرچی خراپییەكانی بەتایبەتیكردنە، ئەوا ئەوانیش زۆر و جۆراوجۆرن، لە زۆربەی حاڵەتەكان لەوانەیە بەتایبەتیكردن ببێتەهۆی هەڵاوسانی كێشەی بێكاری لە عێراق (كە ئێستا لە 30% زیاترە)، ئەمەش بەهۆی ئەوەی كرێكارەكان هەڕەشەی ئەوە بكەن واز لە كارەكانیان دێنن، چونكە هیچ یاسایەك نییە بیانپارێزێت و ئەمەش ئەنجامێكی سیاسیی خراپی دەبێت.
