2019-10-06 20:07:42
دەتوانین بڵێین كە تایبەتمەندییە بنەرەتییەكان لە تەكنۆلۆژیاى سەردەمیی بۆ راگەیاندن و پەیوەندییەكان خۆى لە وابەستەى تەكنۆلۆژییەكان راگەیاندنى ئۆتۆماتیكى بە تەكنۆلۆژییەكانى تەلیى و بێتەلى و هەروەها بیستراو و بینراو، یانیش كۆى هەرسێ لایەنەكەى تێكست و دەنگ و رەنگ، دەبینێتەوە.
مارشال ماكلوهان ى شارەزا دەڵێت ناتوانرێت سەیرى مەتنى راگەیاندن بكرێت دوور لە تەكنۆلۆژیاى ئامرازەكانى خودى راگەیاندن، چونكە چۆنیەتى پەخش و بلآوكردنەوەى بابەتەكان لەلایەن دەزگاكانى راگەیاندن و ئەو جەماوەرەى كە پەیامەكەیان ئاراستە دەكرێت كاریگەرى خۆیان دەبێت لەسەر ئەو بابەتانەى كە ئامرازەكان دەیڵێن. بەلآم سروشتى ئامرازەكانى ئەو راگەیاندنەى كە مرۆڤ پەیوەندى پێوە دەكات زیاتر كۆمەڵگا پێكدێنێت لەوەى كە ناوەرۆكى پەیوەندى. بۆیە كە ماكلوهان كە سەیرى مێژوو دەكات بەجۆرێك هەڵوێست وەردەگریت كە دەتوانین ناوى بنێین حەتمییەتى تەكنۆلۆژى(Technoligical Determinism) ، ئەوكاتەى كارل ماركس بڕواى بە حەتمییەتى ئابوورى هەبوو و واى بۆ دەچوو كە رێكخستنى ئابوورى بۆ كۆمەڵگا دەبێتە لایەنێكى بنەڕەتى لە زۆر لایەنەكانى ژیانیدا، بەلآم فرۆید وای بۆ دەچوو كە سێكس رۆڵى بنەڕەتى لە ژیانى مرۆڤ و كۆمەڵگادا دەبینێت، ماكلۆهان بڕواى وایە كە داهێنانە تەكنۆلۆژییە گرنگەكان كارى بنەڕەتى دەكاتە سەر كۆمەڵگاكان. ماكلۆهان ئەم قۆناغەى كە ئێستا پیایدا تێدەپەڕین بە سەردەمى ( بازنەى ئەلیكترۆن)ى ناودەبات، كە بەتایبەتى خۆى لە تەلەفزیۆن و كۆمپیوتەرو ئەلیكترۆنیاتدا دەبینێتەوە، وبە فراوانكردن و لاساییكردنەوەى مێشكى مرۆڤ، كۆتایى بە ( ئوسلووبى تەجریدى واقع) هێناو، دووبارە خێلەكى گەڕاندەوە بۆ تاك، كە لەدەرەنجام رۆشنبیرییەكى بەربلآوى بلآوكردەوە. ئەگەر وەكوو بەشێك لە پرۆسەو تەكنۆلۆژیایەى كە رێرەوى هەموو كۆمەڵگاى گۆڕى سەیرى بكەین هەر وەكوو پێشكەوتنە هونەرییەكانى دیكە ئەو كات ئێمە گرنگى بە كاریگەرییەكانى بەدەر لە ناوەرۆكەكەى، دەدەین. مرۆڤى ئەم سەردەمە 90% زانییارییەكانى لە رێگاى بینین یان بڵێین راگەیاندنى بینراو(Visual media) وەردەگرێت. لێرەدا روون دەبێتەوە كە تا چەند تواناى راستەقینە هەیە بۆ گواستنەوەى دید لاى هەر كۆمەڵگایەك لە حاڵەتى ئەرێنى بۆ نەرێنى و بە پێچەوانەوە لە رێگاى راگەیاندنى بینراو كە بەشێك لە پرۆگرامەكانى پێچەوانەى پرەنسیپ و عورف و نەریتەكانن لە چوارچێوەى بەرنامە ئاساییەكانى.
لەبەراووردێكى سادەو ساكاردا لەنێوان كۆمەڵە ولآتى باكوورى پێشكەوتوو و كۆمەڵە ولآتى باشوورى سەرهەڵداو بۆمان روون دەبێتەوە كە تاچەند كۆمەڵەى یەكەم زاڵە بەسەر راگەیاندنى كۆمەڵەى دووەم و ئەو ناهاوسەنگییەى كە جۆرى دووەمیان بەدەستییەوە دەناڵێنن ئەگەر بەراووردى نێوان هەردوو راگەیاندن بكەین. ئەم بەراوردكاری و راستییە تۆڕى زانیاریى جیهانى ( ئینتەرنێت)یش دەگرێتەوە،و زمانى ئەو ولآتانەو بەتایبەتى زمانى ئینگلیزى بەتەواوى زاڵبووە بەسەر زمانەكانى دیكە لەبوارى بەكارهێنانى ئینتەرنێت. چونكە 88% ئنتەرنێت پرۆگرامەكانى بەزمانى ئینگلیزین و 9% ئەڵمانین و 2% فەرەنسین و 1% كەماوە دابەش دەبنە سەر سەرجەم زمانەكانى دیكەى لە جیهاندا هەن و، 60% كۆى گشتى ئینتەرنێت لە ئەمریكادا چڕ دەبێتەوەو 26% لە ئەوروپاو هەموو ولآتانى دیكەى دونیا 14%یان بەردەكەوێت. لەم سەردەمەى جیهانگیریى و سەرەراى ئەوەى دەرگایەكى فراوان لە هەل لەبەردەم میللەتان كراوەتەوە بەلآم هێشتا پڕە لە تەحەددیاتى چارەنووسسازو، هەموو زمانەكانى دونیا رووبەرووى تەحەددیاتى چارەنووسساز دەبێتەوە بەهۆى ئەو گۆڕانكارییانەى لە فاكتەرى دیمۆگرافی(Demographic Trends) و تەكنەلۆژیا زۆرو زەوەندەى پەیوەندییەكانى سەردەمدا، نیوەى ئەوەندە هەزار زمان و شێوەزارەدا نیوەى زیاتر بەهۆى پێشكەوتنى تەكنەلۆژیاى گەیاندن هەڕەشەى لەناوچوونى لێدەكرێت تاكۆتایی ئەم سەدەیە. بێگومان دەزگا راگەیاندنەكانى نێودەوڵەتى شتى ئەوتۆ بلآودەكاتەوە كە سوودى زۆرى بە مرۆڤ دەگەیەنێت و پانتایى بیرو هزرى فراوانتر دەكات و رۆشنبیرترى دەكات و دەبێ دان بەوەدا بنێین كە ئەو تەكنۆلۆژیایە كاریگەرى زۆرترى هەبووە لەسەر لایەنى ئابوورى تا رادەیەك كە دەستەواژەی ئابوورى سەردەم بەكار بێت وەكوو گوزارشتێك لە كاریگەرى تەكنۆلۆژیا بەسەر جموجۆڵى بازرگانیدا، ئەو بارودۆخەى ئەم ئابوورییە دروستیكرد نەك هەر هەڵس و كەوت و جۆرى پەیوەندیى لەنێوان دەزگاكان گۆڕى، بەڵكو بەشدارى لە گۆڕینى شێوازى بەكاربردنیشى كردو لەو میانەدا بازرگانى ئەلیكترۆنى سەرى هەڵدا وەكو شێوازێكى نوێ لە مامەڵەكردنى دەزگا بازرگانییەكان لەگەڵ بەرامبەرە ناوخۆییى و دەرەكییەكانیش. تا پێویستى ئەم دەزگایانە بەم ئامرازانە زیاد بكات، ئەم ئامرازانەش بەردەوام دەبن و زیاد ەكەن و پێشدەكەوون. راگەیاندنى رۆژئاواییش هەروەكوو خۆى بەزمانحاڵى سیستمى سەرمایەگوزارى مایەوەو هەژمار كرا، بەشێوەیێكى روون گوزارشت لە قۆرخكردنى سنووردار دەكات لەگەڵ راگەیاندنەكانى ولآتانى تازە پێگەییو. لەگەڵ حاڵەتى گوێ و چاو شڵكردن بۆ ئەو بابەتانەى راگەیاندنەكان پێشكەشى دەكەن و ئەو تام و چێژەى كە پێیدەدەن و ئەو نوێكارییە بەردەوامەى هۆكارەكانى راگەیاندن بەخۆیەوە دەیبینن و شێوازى پەخشكردنى بەرنامەكان، پێویستە بە وردیى لەو حاڵەتانە بڕوانین چونكە ئەوەى لەلایەن راگەیاندنكارەكانەوە پێشكەشمان دەكرێن ناتوانین بڵێین تەنها كاریگەرى ئەرێنى لەسەر هەر كۆمەڵگایەك دەبێت.
لێرەدا پرسیارێك رووبەرووى هەموومان دەبێتەوە كە ئەویش چ دێت لەدواى چەسپاندنى كۆڵەگەى فیكرى و هونەرى ودەوڵەمەندكردنى ناسنامەى رۆشنبیرى كۆمەڵگاى كوردستانى لە كاروانى گەشەسەندنی ئابووریدا بەشێوەیێك كە بەشداریى لە پەرەپێدانى وتارو گفتوگۆى ناوخۆیى ودەرەكى لەگەڵ جیهانى پێشكەوتوو بكات و هۆشیارى گشتى بە مەنهەجییەتێك دەوڵەمەند بكات كە بڕواى بە پاراستنى بەهاو كەڵتوورە مێژوویەكەى فیكرى و رۆشنبیرى لەكوردستان ببێت و لەگەڵ پێداویستییەكانى نوێگەرى ئاوێتەیان بكات بەرەو بونیادنانى تواناى(Soft Power) بۆ هەموو گەل. هەروەها بۆمان هەیە كە پرسیاركەین كێن ئەو كەسانەى بەرپرسن لە داڕشتنى پلان و ستراتیژە هەنووكەیی و دوارۆژ بۆ پەرەپێدان و پێشكەوتن و بەرزكردنەوەى ئاستى هونەرى و تەكنیكى بەرهەمهێنەرى راگەیاندنى بینراو و بیستراو و خوێندراو ى ئەلیكترۆنى ناوخۆ لە كوردستاندا لەسایەى ئەو هەموو پێشكەوتن و هاتنە كایەى ئەو هەموو زانیارییانە لە جیهاندا.
د. أنور أحمد عبدألله
مستشار أقدم فی التنمیە المستدامە
