2022-01-05 14:44:28
زۆربه‌ی مێژوونووسه‌كان پێیانوایه كه پلانی مارشاڵ یه‌كێكه له‌هه‌نگاوه سه‌ره‌تاییه‌كان بۆ یه‌كبوونی ماڵی وڵاتانی ئه‌وروپا كه ئه‌وكات ئیداره‌ی سه‌رۆك ترومان پێیوابوو ئه‌و پلانه ده‌بێته نمونه‌ى ولایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ، هه‌ر ئه‌وكات زۆربه‌ی ئه‌و شانزه وڵاته به‌شداربووه‌ى پلانه‌كه ، په‌یماننامه‌ی برۆكسل بۆ به‌رگری هاوبه‌شیان له‌ساڵی 1948 ئیمزاكرد كه بنه‌ماى پێكهێنانى په‌یمانی ناتۆ بوو له‌ساڵی داهاتوودا . پلانی مارشاڵ چیه ؟ پلانی مارشاڵ به‌رنامه‌یه‌ك بوو كه له‌دواى جه‌نگی دووه‌می جیهانی به‌ئامانجی یارمه‌تیدانی وڵاتانی ئه‌وروپاى وێران بوو جێبه‌جێكرا كه ئه‌و پلان و به‌رنامه‌یه له‌لایه‌ن ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاوه به‌ڕێوه‌ده‌براو كاره‌كانیشی له‌لایه‌ن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وكاتی ئه‌مریكا (جۆرج مارشاڵ) ه‌وه نه‌خشه‌ی بۆ كێشرا كه له‌وته‌یه‌كیدا له‌ساڵی 1947 له‌زانكۆی هارڤارد پێشكه‌شی كردو ئاشكرای كرد ، دواتر كۆنگرێسی ئه‌مریكا له‌ژێر ناوی (به‌رنامه‌ی چاكبوونه‌وه‌ى ئه‌وروپا) بڕیاری له‌سه‌ردا. ئامانج له‌پلانی مارشاڵ چیبوو :- ته‌وه‌ری پلانه‌كه دوباره زیندوكردنه‌وه‌ى ئابووری وڵاتانی ئه‌وروپا بوو له‌دواى جه‌نگ كه له‌ناویاندا ئه‌ڵمانیاو ئیتاڵیا بوون ، له‌دواى ته‌واوكردنی پلانه‌كه له‌ساڵی 1951 چالاكی ئابووری له‌و وڵاتانه‌ی كه یارمه‌تی ئابووریان وه‌رگرت به‌رزبووه‌وه بۆ 13 ملیار دۆلار كه ئه‌و ئاسته ئابووریه‌ش هه‌مان ئاستی ئابووری به‌ر له‌جه‌نگ بوو. مارشاڵی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وكاتی ئه‌مریكا باوه‌ڕی به‌پێویستی جێگیری ئابووری وڵاتانی ئه‌وروپا هه‌بوو له‌پێناو ئارامی و ئاسایشی حكومه‌ته‌كانی ئه‌و وڵاتانه له‌گه‌ڵ پێویستی ئه‌وروپا به‌دوباره بنیاتنانه‌وه‌ی كه‌رته‌كانی گواستنه‌وه‌و كشتوكاڵی و پیشه‌سازی و شاره‌كان كه له‌ئه‌نجامی جه‌نگی دوورو درێژدا داڕمابوون و هه‌روه‌ك مانه‌وه‌ی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا تاكه هێز بوو كه دووچاری وێران بوون نه‌ببوو. مێژووی پلانه‌كه :- له‌كاتی به‌رفراوانبوونی ده‌سه‌ڵاتی یه‌كێتی سۆڤێتی پێشوو له‌كاتی جه‌نگدا كه دواتر فراوانبوونی ناكۆكی له‌نێوان هه‌ردوو به‌شی ئه‌وروپای رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا دروست ببوو ، مارشاڵ پێیوابوو شیوعیه‌ت مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئاسایشی ئه‌وروپا دروست ده‌كات ، له‌به‌رامبه‌ردا ده‌سه‌ڵاتدارانی سۆڤێت پێیانوابوو پلانه‌كه‌ی مارشاڵ ته‌نیا هه‌وڵێكه بۆ ده‌ستوه‌ردان له‌كاروباری وڵاتانی ئه‌وروپا ، بۆیه هه‌ندێك وڵاتی هاوسۆز له‌گه‌ڵ یه‌كێتی سۆڤێت وه‌كو چیكۆسلۆڤاكیاو پۆڵه‌ندا یارمه‌تیه‌كانی ئه‌مریكایان ره‌تكرده‌وه كه ئه‌وه‌ش بووه هۆی نیمچه دواكه‌وتوویی ئابووری یه‌كێتی سۆڤێت به‌به‌راورد به‌وڵاتانی تری ئه‌وروپای رۆژئاواو ئه‌مریكا. ده‌ستپێكردنی پلانه‌كه به‌ناردنی چه‌ندین كه‌شتی پر له‌كاڵای گرنگ ده‌ستی پێكرد كاتێك له‌به‌نده‌ره‌كانی هۆڵه‌نداو فه‌ڕه‌نسا له‌نگه‌ریان گرت دواى ئه‌وه‌ش چه‌ندین كاڵاى تری وه‌كو ئامێری كشتوكاڵى و پیشه‌سازی وه‌كو ئۆتۆمبێلی تراكتۆرو تۆڕبایین و ئامێری تر له‌گه‌ڵ سووته‌مه‌نی بۆ كارپێكردنیان گه‌یشتنه ئه‌وروپا كه ئه‌و یارمه‌تیانه‌ی ئه‌مریكا به‌وڵاتانی ئه‌وروپاى به‌خشی له‌نێوان ساڵانی 1948 تا 1951 كه رێژه‌ی 51% ى به‌رهه‌می خۆماڵی ئه‌مریكاى له‌خۆده‌گرت. پلانه‌كه ئامانجی دوورتری له‌ئامانجی ئابووری له‌خۆده‌گرت كه وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا پێیوابوو هه‌ماهه‌نگی له‌نێوان وڵاتانی ئه‌وروپا ده‌بێته هۆی نزیكبوونه‌وه‌ى زیاتر له‌گه‌ڵیان كه دواتر ئه‌و پلانه هه‌مووانی به‌و ئاڕاسته‌یه برد كه هاوپه‌یمانێتی باكووری ئه‌تڵه‌سی (ناتۆ) ى لێدروست ببێت كه له‌ساڵی 1949 ئیمزا بكرێت كه هاوپه‌یمانیه‌كی به‌رگری له‌خۆكردن بوو له‌نێوان 30 وڵاتی ئه‌وروپاو ئه‌مریكاى باكوور ، پلانه‌كه داهاتووی ناوچه‌كه‌ی به‌به‌رده‌وامی گۆڕی كه كۆمه‌كی ئه‌مریكا بووه هۆی گه‌شه‌سه‌ندنی بازرگانی له‌نێوان ئه‌وروپاو ئه‌مریكا كه ئه‌وروپیه‌كان تۆڕێكی فراوانی هێڵی ئاسنین و رێگاى خێراو فرۆكه‌خانه‌یان دروستكرد كه دواتر به‌هۆی داواكردن له‌یه‌كگرتنی وڵاتانی ئه‌وروپا ، یه‌كێتی ئه‌وروپاش دروستبوو. ئه‌و پلانه‌ی مارشاڵ به‌سه‌ركه‌وتووترین پێشنیاری سیاسه‌ته‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا دانرا به‌رنامه‌ی یارمه‌تیه‌كه‌ش باشترین كاردانه‌وه‌ی هه‌بوو كه دواتر جۆرج مارشاڵی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا به‌هۆیه‌وه خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی له‌پای ئه‌و هه‌موو هه‌وڵه‌ی بۆ یارمه‌تی وڵاتانی ئه‌وروپا پێبه‌خشرا . پلانی مارشاڵ ژماره‌یه‌ك ئامانجی دیاریكرد یه‌كێك له‌وانه سنوورداركردنی بڵاوبوونه‌وه‌ى سیستمی كۆمۆنیستی بوو پشتگیری دروستكردنی دۆخێكی ئابووری باش بۆ وڵاتانی جیهان و ته‌ندروست و ئارام كرد كه ئه‌وه‌ش بریتیبوو له‌گه‌شه‌كردنی به‌رهه‌می پیشه‌سازی و كشتوكاڵی ئه‌وروپاو گه‌ڕاندنه‌وه‌ی به‌هێزی سیستمی دراو و بودجه‌و دارایی وڵاتانی ئه‌وروپاو هاندانی بازرگانی نێوده‌وڵه‌تی له‌نێوان ئه‌و وڵاتانه‌و بازرگانی كردنیش له‌گه‌ڵ وڵاتانی تری جیهان. بۆ جێبه‌جێ كردنی ئه‌و پلانه له‌لایه‌نی ئه‌مریكاوه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاریكاری ئابووری و له‌لایه‌نی ئه‌وروپیش رێكخراوی هاریكاری ئابووری ئه‌وروپی به‌كاره‌كانی هه‌ڵسان كه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاریكاری ئابووری یارمه‌تیه‌كی ده‌موده‌ستی به‌و وڵاتانه به‌خشی كه به‌خشینی نرخی كاڵاو خزمه‌تگوزاریه‌كان و تێچووى باركردنیان له‌ئه‌مریكاوه به‌ڕێگایه‌كی بنه‌ڕه‌تی به‌كارهێنابوو. پڕۆژه‌ی مارشاڵ به‌رنامه‌یه‌كی تریشی له‌خۆگرتبوو كه بریتیبوو له‌ڕه‌خساندنی مه‌شقى ته‌كنیكی بۆ ئه‌وروپیه‌كان له‌سه‌ر شێوازی به‌رهه‌مێنانی ئه‌مریكا بۆ به‌رهه‌مهێنانى كاڵاكان كه به‌شێوه‌یه‌ك بوو ژماره‌ی ئه‌و ئه‌وروپیانه‌ی كه بۆ توێژینه‌وه‌ى زیادكردنی به‌رهه‌م و باشی كوالێتیه‌كه‌ی چووبوونه ئه‌مریكا تا كۆتایی ساڵی 1951 گه‌یشته زیاتر له 6 هه‌زار ئه‌وروپی . پلانی مارشاڵ گه‌شه‌یه‌كی باشی ئابووری به‌هۆی كۆمه‌كردنی دارایی پێویست بۆ زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌وروپاو ژاپۆن بۆ دوباره دروستكردنه‌وه‌ی خۆیان هێنایه كایه‌وه كه پێشتر به‌هۆی جه‌نگه‌وه زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌وروپای رۆژئاواى خستبووه سه‌ر هێڵی هه‌ژاریه‌وه‌و ببووه هۆی كه‌مبوونه‌وه‌یه‌كی له‌ڕاده‌به‌ده‌ر له‌خواردن و سووته‌مه‌نی و وڵاتانی ئه‌و كیشوره به‌ده‌ست نه‌بوونی هاوكاری دارایی بۆ كڕینی كاڵای هاورده‌كراو له‌ئه‌مریكاوه ده‌یانناڵاند ، پلانه‌كه‌ی مارشاڵیش كاری له‌سه‌ر پشتگیری به‌رهه‌مهێنان و هاندانی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوده‌وڵه‌تی له‌نێوان وڵاتانی ئه‌وروپاو هه‌موو جیهان كرد. به‌رنامه‌ى یارمه‌تی له‌پلانه‌كه‌ی مارشاڵ ته‌نیا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوو ، به‌ڵكو بێ هاوتاش بوو كه به‌هۆیه‌وه سێ ساڵ به‌سه‌ر جێبه‌جێكردنی پلانه‌كه‌دا تێنه‌په‌ڕی بوو كۆی به‌رهه‌می نه‌ته‌وه‌یی هه‌ریه‌ك له‌وڵاتانی نه‌مساو ئه‌ڵمانیاى رۆژئاواو ئیتاڵیا به‌ڕێژه‌ی 33.5% گه‌شه‌ی كردو دواى سێ ده‌یه‌ش له‌په‌ربابوونی جه‌نگ ئاستی بژێوی ژیانی وڵاتانی به‌شداربووی پلانه‌كه به‌ڕێژه‌ی 150% به‌رزبووه‌وه. ئا – ره‌وه‌ست نه‌وزاد
