2021-11-02 14:39:20
بانكی نێودەوڵەتی یەكێكە لەئاژانسەكانی تایبەتمەند لەرێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان كە گرنگی بەبواری گەشەسەندن دەدات ، چالاكی ئەو بانكە لەكاتی ئاوەدانكردنەوەی وڵاتانی ئەوروپا هات دوای وێران بوونیان لەجەنگی دووەمی جیهانی لەساڵانی چلەكانی سەدەی رابردوو.
بیرۆكەی دروستكردنی ئەو بانكە جیهانیە لەناوچەی (بریتۆن وودز) ی ولایەتی (نیوهامبشێر) ی ئەمریكا هات كە تیشك خرایەسەر ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچانەی جیهان كە ململانێی تێدا روودەدات ، جگە لەوەش چالاكی بانكەكە لەكاتی روودانی كارەساتی سروشتی و فریاگوزاری مرۆڤدۆستی و پێداویستی دوبارە بنیاتنانەوەی ئەو ناوچانەی كە رووبەروی كێشە دەبنەوەو كاریگەری لەسەر ئابووریان دەبێت كە لەكاتی ئابووری داشكاندان ، بەڵام بانكەكە لەئێستادا لەكارەكانیدا زیاتر تیشكی خستۆتەسەر كەمكردنەوەی رێژەی هەژاری.
گروپی بانكی نێودەوڵەتی كۆمەڵەیەكە پێكهاتووە لەپێنج رێكخراوی جیهانی كە بەرپرسە لەپارەداركردنی وڵاتان بۆ پێشخستنیان و كەمكردنەوەی خەرجیان و هەروەها هاندان و پاراستنی كاری وەبەرهێنانی جیهانی ، لەهەمان شوێن و كاتی دروستبوونی بانكەكە سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی بەگوێرەی بڕیارەكانی كۆنگرەی (بریتۆن وودز) لەساڵی 1944 دامەزرا كە لەسەر راسپاردەی دەستەی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بوو كە نوێنەری 44 وڵات ئامادەیبوون و لەساڵی 1946 بانكەكە دەستی بەكارەكانی كرد.
بارەگای سەرەكی بانكەكە لەشاری واشنتنی پایتەختی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە كە لەبارەگاكە هەشت هەزار كارمەند كاردەكەن لەگەڵ دوو هەزار كارمەندی دەرەوە بەشێوەی مەیدانی ، لەئێستادا 189 وڵات ئەندامی بانكی نێودەوڵەتین ، یەكێكی تر لەئامانجەكانی بانكەكە هاندانی وەبەرهێنانی سەرمایەیە بەمەبەستی ئاوەدانكردنەوەی وڵاتە ئەندامەكانیەتی كە پێویستی بەیارمەتیەكانیەتی بۆ دامەزاردنی پڕۆژەی گەورە كە بڕێكی زۆری پارەی تێدەچێت و یارمەتی بانكەكەش بۆ وڵاتان یا بەشێوەی قەرزی پارەی تایبەتی وڵاتانی ئەندام دەبێت یا بەشێوەی فرۆشتنی كاغەزی دارایی قەرزەكانی نێودەوڵەتی ئەنجامدەدرێت.
هەر دەوڵەتێكی ئەندامی بانكەكە بڕێكی دیاریكراوی سەرمایەی بانكەكە دابین دەكات كە یا بەدۆلار یا بە زێر دابینی دەكات كە بەشێوەیەك بێت بكاتە 18% ی دراوی خۆی ، بانكەكەش دەتوانێت لەهەركاتێكدا كە پێویستیەتی بەدەستی بێنێت ، بەشێوەیەكی گشتی بانكەكە بەقەرزدانی حكومەتەكان بەشێوەیەكی راستەوخۆ یا بەپێشكەشكردنی دڵنیایی كە بەشێوەیەك بێت بتوانێت قەرز لەدەوڵەتێكی تر یا لەبازاری نێودەوڵەتی بكات ، بەڵام ئاكارو كارەكانی بانك وادەركەوتووە كە لەپێدانی قەرز بەهەندێك وڵات لایەنگیری كردووەو قەرزی بەهەندێ وڵاتی تریش نەداوە لەوانە پێنەدانی قەرز بەپڕۆژەی دروستكردنی بەنداوی (السد عالی) لەمیسر.
بانكی نێودەوڵەتی لەپێنج دامەزراوە پێكهاتووە كە بریتین لەبانكی نێودەوڵەتی بۆ دروستكردن و نۆژەنكردنەوە ، دامەزراوەی گەشەسەندنی نێودەوڵەتی ، دامەزراوەی پارەداركردنی نێودەوڵەتی ، دەستەی دڵنیایی وەبەرهێنانی هەمەلایەنی ، مەڵبەندی نێودەوڵەتی بۆ ئاسایی كردنەوەی ململانێی وەبەرهێنان ، كە ئەو دامەزراوانە تایبەتمەندن بەلایەنی جۆراوجۆر لەگەشەسەندن و ئامانجی سەرەكیشیان كەمكردنەوەی رێژەی هەژاریە ، بەگوێرەی راپۆرتێكی بانكەكەش لەساڵی دارایی خۆیدا لەساڵی 2001 بانكی ناوبراو بەبڕی زیاتر لە 17 ملیار دۆلار قەرز بەوڵاتانی ئەندامی خۆی داوە.
ژمارەیەك لەبیرمەندان و توێژەرەوانی جیهانی ، بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی بەوە تۆمەتبار دەكەن كە لەبەرژەوەندی (سیستمی نوێی جیهانی) و (كۆمپانیاكانی سەرووی نەتەوەكان) كاردەكەن ، لەوبارەیەوە بیرمەندی بەناوبانگی ئەمریكی (نوام چۆمسكی) پێیوایە كە ئەو كۆمپانیانە یەكێك لەدەركەوتووترین خاوەن بڕیارەكانن كە حوكمڕانی ئەو سیستمە جیهانیە دەكەن .
هەندێك چاودێریش پێیانوایە كە ئەو دوو رێكخراوە هەڵدەستن بەپێدانی قەرز بەوڵاتانی هەژارو لەبەرامبەردا چەند مەرجێكی تایبەتی خۆیان بەسەریاندا دەسەپێنن كە زۆربەی كات دژی ئەو وڵاتە هەژارنەیە ، هەروەك قەرز بەوڵاتی بچووك دەدەن كە یارمەتیدەر دەبێت بەوەی وڵاتانی زلهێزی وەك ئەمریكا لەلایەنی ئابووریەوە دەستوەردان لەو وڵاتانە بكات ، ئەو كارەش بە بەكاری وەبەرهێنان و كۆمەڵەی فشار ئەنجام دەدەن كە وادەكەن ئەو وڵاتانە ببنە پاشكۆی خۆیان .
هەندێك ئابووریناس ئاماژە بەوە دەكەن كە رێژەی بێكاری و هەژاری لەو وڵاتانەی كە قەرزی لەبانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی كردووە بەپێی وەرگرتنی قەرزەكە زیادی كردووە كە لەئەنجامیشدا رێژەی پاشكۆیەتی بۆ ئەو دوو دامەزراوەیە زیاتر دەبێت و لەكۆتاییشدا ناتوانن لەپاشكۆیەتی ئەوروپاو ئەمریكا دەربچن ، لەوبارەیەوە ئابوریناس میشێل چۆسۆدۆفیسكی چەندین نمونەی دەهێنێتەوە لەوانە سۆماڵ كە بانكی نێودەوڵەتی و سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی قەرزیان بەو وڵاتەداو ناچاریان كرد لەوەی جۆرە ئابووریەك پەیڕەو بكات كە وایڵهات بانك و سندوقە نێودەوڵەتیەكە لەهەموو سیاسەتە ئابووریەكەی دەستوەردان بكەن.
هەر دەربارەی ئەو رێكخراوە كتێبێكی ناوازە بەزمانی فەرەنسی لەساڵی 1989 لەنوسینی د. زەكی عایدی مامۆستا لەپەیمانگای زانستی سیاسی لەباریس بەناونیشانی (مێژووی نهێنی بانكی نێودەوڵەتی) چاپكرا كە تێیدا باسی چەندین راستی شاراوەی سەبارەت بەمێژووی بانكەكە كردووە كە لەدامەزراوەیەكی بچووكەوە گۆڕاوە بۆ هێزێكی ئابووری جیهانی كاریگەر كە وایلێهاتووە ئەو بانكە كۆنتڕۆڵی زۆربەی بنەماكانی ژیانی گەلان و وڵاتانی هەژار بكات و هەروەها هەر پلانێك لەناوببات كە لەلایەن وڵاتێكەوە بۆ بوژانەوەی ئابووریە نیشتمانیەكەی درابێت یاخود ئابووری وڵاتەكەی سەربەخۆ بكات یەكێك لەنمونەی ئەو وڵاتانەش وڵاتی میسر بووە.
