2020-06-22 14:53:17
• رێكخراوەكەتان ماوەیەكی زۆرە لەبواری شرۆڤەكردن و توێژینەوەی بواری گەشەپێدانی ئابووری لە كوردستاندا كار دەكات؛ ئایا دەتواین بڵێین ئابووری كوردستان لەسەر رێڕەوی سروشتی خۆی بەرەو ئابووری بازاڕ هەنگاو دەنێت؟
- ئێمە وەكو حكومەت و ئەو كیانە فیدراڵیەی لەعێراقدا تێیدا دەژین بانگەشەی سیستەمی ئابووری بازاڕو بازرگانی ئازاد دەكەین؛ بەڵام تاچەند هەموو بنەما و مەرجەكانی ئەم سیستەمەی ئابووریی جێبەجێ كراوە؟ ئەم بابەتە قسەوباسێكی زۆر هەڵدەگرێت، هەرچۆنێك بێت لەگەڵ هەموو كەموكوڕییەكان و تێبینیەكانمان كەرتی تایبەت لەم بازاڕەدا رۆڵێكی سەرەكی و باش دەبینێت، هەروەكو ئاشكرایە ئابووری بازاڕ لەسەر دوو بنەمای سەرەكی بونیاتنراوە ئەویش ئازادی و لیبرالیەتی ئابوورییە، ئەمە باشترین سیستەمە ئابوورییەكان نییە و بێ كەموكورتی نییە، بەڵام لەم سەردەمەدا مرۆڤایەتی لەمە باشتری نییە و لەم ژینگەیەدا كەرتی تایبەت و ئابووری وڵاتان بەباشی گەشە دەكەن، لەكوردستان لەگەڵ فەرامۆشكردنی چارەسەری كەموكوڕییەكان و پەیڕەونەكردنی هەموو بنەماكانی ئابووری بازاڕ مەترسی ئەوە هەیە شێوازی ئابووری بازاڕ بەئاراستەیەكی دیكەدا بڕوات و سەرمایە بەدەست كەمینەیەك كەڵەكە بێت و ئابووری و سیاسەت تێكەڵ بەیەكتر بێت، لە هەرشوێنێكیش دەسەڵات و سەرمایە تێكەڵ بوو ئەو شێوازو سیستەمە ئابوورییەی كە مەبەستمانە دەشێوێندرێت، كەواتە بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین بەهاوشێوەی وڵاتانی پێشكەوتوو كەرتی حكومەت و كەرتی تایبەت ئەركی سەرەكی سەرشانیان جێبەجێ بكەن، مەرجە بنەماكانی ئابووری بازاڕ و هەموو ئەو یاسا و تەشریعات و رێنماییانە پەیڕەو بكەین و ژینگەیەكی وا بۆ گەشەی ئابووری بخوڵقێنین كە ئابووری و بازاڕەكە لەسایەیدا بگەشێتەوە .
• ئایا ئەم واقیعە ناوازەیەی ئابووری وای كردووە بەردەوام بیزنسكارو سەرمایەدارو وەبەرهێنەكانمان لەدڵەراوكێ و مەترسیدا بن و بەپێی پێویست نزیك ئەو بوارو كەرتە ئابوورییانە نەبنەوە كە بەكەرتی ستراتیژی و گەورە دادەنرێت؟
- ئابووری هەرێمی كوردستان لەسەرەتای نەوەدەكان و تا سەرەتای ساڵانی 2000 كەوتبووە پێش ئابووری عێراقەوە، لە وەبەرهێنان و پیشەسازیی و كشتوكاڵ و بازرگانی و پەیوەندییەكان و گەشتوگوزاردا لەپێشەوەی دەوڵەتی مەركەزی بووین، عێراق وەكو دەوڵەتێك كە ئابووری كوردستانیش جۆرێك لەجۆرەكان لە ئێستادا پاشكەوتەی ئەو ئابوورییە رەیعی یەی پشتئەستوور بە داهاتی نەوتی خاوەو بەردەوام لەناسەقامگیری سیاسی و سەربازیدایە، گرفتی ئابووری كوردستان لەوەدایە كە وابەستەی ئابووری وڵاتێكی دواكەوتووە، بەغدا بەردەوام دەیەوێت مەركەزیەت بجەسپێنێت و ئابووری تێیدا بەسیاسی كراوەو تەنانەت ئابوورییەكەی هەرێمی كوردستانیشی خستبووە ژێر گەمارۆوە، ئێمەش نەمانتوانی گەشە بە ئابوورییەكەمان بدەین و ئەوەندە وابەستەی كەرتەكانی بازرگانی و خانوبەرە نەبین كە لەسەر حسابی هەردوو كەرتی پیشەسازی و كشتوكاڵی وەبەرهێنانی تێدا كرا، ئەمەش بۆ ئەو مەترسییەی بیزنسكارو سەرمایەدارەكانمان دەگەڕێتەوە لەناو ژینگەیەكی نائارامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراقێكی ناسەقامگیرو كوردستانێكی پڕ لە كێشمەكێشی سیاسی و حزبی، هەربۆیە ئەگەر دیقەد بدەیت گەشەی بازرگانیشمان لەسەر حسابی ناهاوسەنگی تەرازووی بارزگانی بووە هەردەم سەرقاڵی هێنانی كاڵاو پێداویستیەكان بووین لەدەرەوەی سنوورەكان ئەو بەرهەمە كەمەی كشتوكاڵیشمان نەمانتوانیوە بازاڕی بۆ بدۆزینەوەو هاوردەی بازاڕەكانی دەرەوەی بكەین، بەواتایەكی دیكە تا ئێستا لەهەندێك بواری كەم دا لەكوردستان توانای كێبركێی بەرهەمی بیانیمان هەیە. من لەگەڵ ئەوەدام حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبواری وەبەرهێنان كاری باشی ئەنجام داوەو كاتێك گەشتیارێكی بیانی سەردانی كوردستان دەكات بەراورد بەساڵانی دیكە گۆڕانكاریی باش دەبینێت ، بەڵام ئەم گۆڕانكارییانە لەرووی ئاوەدانی و گەشتوگوزارو رێگاوبان و كارەبا و شارەوانی و دروستبوونی مۆڵ و هۆتێل و شاری یاری و بازاڕەكانەوەیە نەك لەرووی بەرهەمهێنانەوە ، مەسەلەكە تەنیا ترس نییە لەلای كەرتی تایبەت بەڵكو كۆمەڵێك یاسا هەیە كە پێویستە هەمواربكرێتەوە یاخود پێویستە دەربچێت یاخود ئەگەر هەیە لەرووی كردارەوە جێبەجێ بكرێت.
• چی یاسایەك هەیە كەوایكردووە كەرتی تایبەت نەتوانێت بگەشە بكات ، چونكە جگە لەژێرخانی ئابووری و ژینگەیەكی لەبار بۆ گەشەكردنی كەرتی تایبەت بازرگانان و پیشەسازیكاران و پیاوانی كاریش رەخنەیەكی زۆریان لەیاساو رێنماییەكانی بواری ئابووری هەیە؟
- جگە لەپێویستی هەمواركردنەوەی یاسای وەبەرهێنان مەبەستم ئەو یاسایانەی رێكخستنی بازاڕیشە، بۆ نموونە (یاسای رێكخستنی كێبركێ و نەهێشتنی قۆرخكاریی ) و ( یاسای پاراستنی موڵكداریی تاكەكەسی) گرنگە دەربچێت هەروەها یاساكانی ( پاراستنی بەرهەمی خۆماڵی و نەهێشتنی قۆرخكاری ) و دەیان یاسای گرنگی دیكە هەیە كە هەندێكیان لەپەرلەمان دەرچوون و هەندێكیان تا ئێستا دەرنەچوون، من پێش چوار ساڵ لەمەوبەر لەگەڵ سەندیكی ئابووریناسان و یەكێتی هاوردەو ناردەنی كاران و سەندیكای ژمێركاران گفتوگۆمان كرد لەسەر یاسای رێكخستنی كێبركێ و نەهێشتنی قۆرخكاریی و ناردمانە پەرلەمان و بەداخەوە وەكو پرۆژەیەك مایەوەو پەراوێزخرا، بەشێوەیەكی گشتی هەموو ئەم یاسا و تەنانەت رێنمایی و راسپاردە پەیوەندارە ئابوورییەكانمان گرنگە چاوخشاندنەوەی جیددی تێدا بكرێت.
• هەمووان كۆكن لەسەر ئەوەی بەهێزكردنی كەرتی تایبەتە ئابووری وڵات بەهێز دەكات؛ بەڵام ئەم بەهێزبوونە پێویستی بەوە نییە هاوبەشیەك لەنێوان كەرتی تایبەت و كەرتی حكومەت هەبێت ؟
- منیش لەگەڵ ئێوەدا هاوڕام بەوەی حكومەت ناتوانێت بێ هاوكاریی كەرتی تایبەت هەموو وەبەرهێنان و كارێك ئەنجام بدات، من بەبەڕێز كاك قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتم وتووە حكومەت لەتوانیادا نییە ئەو ژمارە زۆرەی دەستی كارو دەرچووانی زانكۆ دابمەزرێنێت، كورتهێنانی بودجەو ناهاوسەنگی نێوان بودجەی بەكارخستن و بودجه‌ی وەبەرهێنانیش بۆ لاوازی كەرتی تایبەت دەگەڕێتەوە، باشتر وایە بیر لەوە بكرێتەوە كەرتی تایبەت بەهێز بكرێت ، هەر خۆی لەخۆیدا كوردستانێكی بەهێز واتا كەرتێكی تایبەتی بەهێزە، حكومەت بوار بۆ دەستپێشخەری تاكەكەسی بكاتەوە و گەنجەكان پاڵپشتیان بكرێت بۆ ئەنجامدانی پرۆژەی بچووك، رێكخراوەكەمان خۆشبەختانە بیرۆكەی پرۆژەی بچووكی بۆ حكومەت بەرزكردەوەو دیراسەتكراو درا بە وەزارەتی كارو جێبەجێ كرد، سەبارەت بەوەی چی بكەین بۆ ئەوەی كەرتی تایبەتی كوردستان بەهاوشێوەی كەرتە تایبەتی گەورە وڵاتانی پیشەسازی جیهان بەهێز بێت پێویستە سەرەتا لە یاسا و رێنماییەكانەوە دەست پێ بكەین و دواتر هەنگاو بەرەو دابینكردنی ژینگەیەكی لەباری گەشەكردنی كەرتی تایبەت ببەین. لەلایەكی دیكەوە ئێستا باس لەهاوبەشیكردنی نێوان كەرتی تایبەت و كەرتی گشتی دەكرێت، پێشتریش ئەم هاوبەشی یە بەناوی كەرتی تێكەڵاو لەحەفتاكان و سەرەتای هەشتاكان هەبووەو كارێكی باشە ، هەروەها یاسایەك هەیە بۆ پرۆژەو كۆمپانیای پشكداریی كە تێیدا حكومەت دەبێت لە 25% بەشداری تێدا بكات ، نەبوونی كۆمپانیای پشكداریی زیانی گەورەی بەحكومەت و كەرتی تایبەتیش گەیاندووە، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان زۆرجار زۆری كۆمپانیا پشكدارەكان بە نیشانەیەكی پێشكەوتووی وڵات دادەنێن، رێكخراوەكەمان لەگەڵ سەندیكای ئابووریناسانی كوردستان پرۆژەیەكی تایبەتمان دا بەدەستەی وەبەرهێنانی كوردستان بۆ دروستكردنی هاوكاریی لەنێوان كەرتی گشتی و كەرتی تایبەتدا بەوەی زۆر لەفەرمانبەران بە ئیمتیازاتی حكومەت بنێردرێنە كەرتی تایبەت و سوودی لێوەربگرن و لەقازانجدا حكومەت و كارمەندەكانیش سوودمەند بن، بەڵام گرفتەكەی ئێمە لەوەدایە هەموو پێشنیارو بۆچوونێك گوێی لێ ناگیرێت.
• پێت وانییە گەورەترین گرفت و كێشەی ئێمە لەوەدایە گوێبستی باشی پێشنیارو بۆچوونەكان نین؟
- كاری راوێژكاریی و دانانی پلان و شرۆڤەكردنی بابەتەكان لەلایەن دامەزراوەكانی حكومەتەوە كەموكوڕییەكی گەورەی تێدایە، هەر خۆی لەخۆیدا كورد خاوەنی كلتوورێكی باش نییە لە راوێژكاریی و ئامۆژگاریی و كۆكردنەوەو شرۆڤەكردنی ڕاو بۆچوونە جیاوازەكان، بۆ نموونە وەزارەت و دامەزراوەكانی پێیان خۆش نییە بەراوێژكاری لەگەڵ كەسایەتی و شارەزاو رێكخراوەكان بڕیارەكان بدەن، بەپەلە و بێ دیراسەتكردن بڕیارێكی خێرا دەدرێت و ئەنجامەكەی جێبەجێنەكردنە لەرووی كردارییەوە یاخود دەیان ئاستەنگ و بەربەستی تێدە بەردەم، رۆژێكیان ئەندام پەرلەمانێكی نەرویجی كە هەڵگری بڕوانامەی پرۆفیسۆر بوو هات بۆ رێكخراوەكەمان و گفتوگۆیەكمان ئەنجام داو وەڵامی چەند پرسیارێكمان دایەوە، من تێبینی ئەوەم كرد كەزۆر كەم قسە دەكات و زۆربەی كاتەكەی بۆ پرسیارو گوێگرتن تەرخان كردبوو لەدواجاردا پێمی وت : (زۆر سوپاست دەكەم بە پێدانی ئەو هەموو زانیارییە)، ئەو كات من تێگەیشتم ئەوان بە گوێگرتن و وەرگرتنی راوبۆچوونی جیاواز خۆیان دەوڵەمەند دەكەن، كەچی لای خۆمان كاتێك سەردانی دامەزراوەیەك دەكەیت و ئامادەیی نیشان دەدەیت بۆ هاوكاریكردنیان دەرگاكان لەسەرت دادەخرێن، هەرچی راوێژكارەكانی سەرۆك وەزیرانە یاخود وەزیرو بریكارو راوێژكارەكانی وەزارەتەكان هەیە تاچەند لەكاتی دەركردنی بڕیاردا راوێژكارییان لەگەڵ كەسانی دیكە كردووە، ئەمە بۆ سەقەتی پەروەردە و لاوازی دامەزراوەكانمان دەگەڕێتەوە.
• حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆژە یاسایەكی چاكسازیی لەموچە و خانەنشینی و ئیمتیازاتەكان پێشكەش بە پەرلەمانی كردووەو دوای گفتوگۆ پرۆژەكە پەسەندكرا، ئایا ئەم هەنگاوە تاچەند گرنگ بوو لەهەمان كاتدا دڵخۆشكەریش دەبێت بۆ ئەنجامدانی پرۆژە یاسای چاكسازیی دیكە؟
- هەموو هەنگاوێكی چاكسازیی بۆ رێكخستنی خەرجی و داهاتەكان و پێشخستنی ئابووری كارێكی باشە؛ بەڵكو دەبێت پشتگیریی و پاڵپشتی بكەین، بەڵام هەندێك جار چاكسازییەك بۆ ئامانج و نیەتێك دەكەین لەكاتێكدا لەلایەن و كەرتێكی دیكە پێویستە چاكسازیی بكەین و كاتی بۆ تەرخان بكەین، بۆ نموونە ئەگەر ئێمە چاكسازیی لەسیستەمی ئابووری وڵات و پێشخستنی كەرتی تایبەت بكەین، كات و ئەركێكی زۆرمان لەكۆڵ دەكاتەوە من لەگەڵ ئەوەدام بۆ گەڕانەوەی بڕێك داهات و جێبەجێكردنی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی هەندێك كارو رێكخستنەوەی ئیدارەو موچەو خەرجیەكان پێویستە بەڵام لەمە گرنگتر چاكسازییەكە بمانگەیەنێتە كەناری ئارامی و سیستەمێكی راستەقینەی ئابووری بازاڕمان بداتێ یاخود دەسەڵات و سەرمایە لێكجیابكاتەوە یاخود هەرهیچ نەبێت رێكی بخاتەوەو كەس لەسەرووی یاساوە نەبێت، لەبواری ئابووری یاسا و سیستەمی بانك و دڵنیایی و كۆمپانیای پشكدارو هاوبەشی نێوان كەرتی تایبەت و گشتی و دەیان مەسەلەی دیكەی گرنگی وەكو ئاوڕدانەوە لەكەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازیی هەیە هەنگاوی بۆ نەنراوە، پێویستە هەوڵ بدەین بازاڕ بۆ بەرهەمی ناوخۆ بدۆزینەوە.
• ئابووری هەرێمی كوردستان بەهۆی پاشكەوتەیی بەئابووری عێراق و كەموكوڕی گەورە لە ژێرخانی بەردەوام جێگای مەترسی كەوتنەوەی قەیرانی لێدەكرێت، هەرخۆی لەخۆیدا پێگەی هەرێمی كوردستان كەوتۆتەو ناوچەیەكی جیوسیاسی مەترسیدارو شەڕەوە چی بكرێت بۆ ئەوەی بتوانین لەرووی قەیرانی ئابووری و سیاسییەوە بەهێز بین؟
- پێش هەموو شتێك نابێت چیتر ئەوەندە پشت بەداهاتی نەوت ببەستین، دەبێت كەرتەكانی دیكە بەهێز بكەین، تۆ سەیری وڵاتانی كەنداو بكە تەنیا پشتیان بەنەوت نەبەستووە بەڵكو كەرتی نەوتیان كردووە بەكەرتی دووەم و سێیەم . با ئێمە كار لەسەر پیشەسازی نەوت و پترۆكیمیاویی و بوارەكانی دیكەی كانزایی بكەین، ئێمە سیستەمی بانكی و كرێكارو كارمەندی لێهاتوو كارامەمان پێویستە ، با ئێمە پیسەسازی و كشتوكاڵ و گەشتوگوزاریی پێش بخەین، رێكخستنەوەی موچەو خانەنشینی و ئیمتیازاتەكان پارەو بودجەیەك بۆ حكومەت دەگەڕێنێتەوە كە دەكرێت لەپاڵ ئەم هەنگاوەدا چاكسازییەكی فراوانتریش لەكەرتەكانی نەوت و گازو داهاتەكان جێبەجێ بكەیت، هەروەها ئەم هەنگاوە دادپەروەریی دەچەسپێنێت و خواست و ویستێكی زۆرینەی هاوڵاتیانی كوردستانە.
• دوا پرسیارمان سەبارەت بەوەی چی بكەین بۆ ئەوەی ئێمەش بەهاوشێوەی حكومەتە پێشكەوتووەكان ببینە خاوەنی دامەزراوەیەكی بەهێزو بەتوانای ئابووری وا كە بتوانێت هونەری بەڕێوەبردنی قەیرانی هەبێت؟
- تا نەتوانین ئاسایشی خۆراكمان هەبێت و پلانی ستراتیژیمان نەبێت ناتوانرێت وا بەئاسانی لەشوێنەوارە مەترسیدارو گەورەكانی قەیرانە ئابووری و داراییەكان تێپەڕبین ، ئێمە دەبێت بەرهەمی ناوخۆمان ئەوەندە بەهێز بێت كە بتوانین بەرگەی ئەو قەیرانە دارایی و ئابوورییانە ببینەوە كە ناوبەناو بەهۆی ململانێ سیاسییەكانەوە دوچاری عێراق و تەواویی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، كاتی خۆی وڵاتانی بڵنگەكانی ئاسیا دووچاری قەیرانی دارایی بوون بەڵام لەبەرئەوەی سیاسەتێكی دارایی و ئابووری بەهێزیان هەبوو پشتئەستوور بوو بەسەرچاوەی مرۆیی كاراو دەوڵەمەند توانییان رووبەرووی قەیرانەكە ببنەوە، دوو شت هەیە لە هەرێمی كوردستان لەقەیرانی دارایی و ئابووری دەمانپارێزێت ژێرخانی ئابووری باش و كەرتی تایبەتی بەهێز، گرفتی ئێمە لەهەرێمی كوردستان لەوەدایە كاتێك عێراق و ناوچەكە رووبەرووی قەیران دەبێتەوە یاخود بەهای نەوتی خاو لەبازاڕە جیهانیەكاندا دەشكێت مادام ئێمە پشتمان بەداهاتی نەوت بەستووە هەربۆیە شوێنەواری قەیرانەكە زۆر كاریگەرو توندە لەسەرمان، ئێمە پێویستە وابكەین چیتر ئەوەندە پشت بەداهاتی نەوت نەبەستین داهاتێكی ناسەقامگیرە ، با بەداهاتی نەوت ژێرخانی ئابووری بەهێز بكەین و كەرتەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵی و گەشتیاری پێشبخەین، هەموو ئەم كارانەش كەرتی تایبەت دەیكات هەربۆیە دەبێت ئاوڕێك بدەینەوە لەكەرتی تایبەت و ئازادییەكی باش هەبێت و كەس رێگری لێ نەكات لەهەمان كاتیشدا چاودێری و بەدواداچوونی تووندو باش هەبێت، من كاتێك باسی ئابووری بازاڕو بازرگانی ئازاد دەكەم مەبەستم ئەوە نییە ئابووریی و بازرگانیەكی ئازادی وا كە بەرەهایی و بێ لێپرسینەوە بێت. حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت هەنگاو بەرەو پاراستنی بەرهەمی ناوخۆ بنێت، مەبەستم لەپاراستن هەر ئەوەندە نییە رێگر بین لەهاتنی بەرهەمی بیانی بەڵكو دەستگرتن و ئاراستەكردنی كەرتی تایبەت و پاڵپشتیكردن و كەمكردنەوەی تێچوونێتی بەتایبەتی لەرووی وزەی كارەباوە، ئێمە چەندین كارگەی ناوخۆمان هەیە بەڵام لەبەر بێ ئیدارەكردن و زۆری بەرهەمی بیانی زۆربەی ئەو كارگانە داخران و مایەپووچ بوون.
